Khi thế hệ trẻ trở thành sứ giả an toàn số

Trong bối cảnh các mối đe dọa mạng ngày càng tinh vi và xuyên biên giới, câu chuyện bảo vệ an ninh mạng không còn là nhiệm vụ riêng của cơ quan quản lý hay các chuyên gia kỹ thuật. Nó trở thành vấn đề quốc gia, đòi hỏi một “thế trận nhận thức toàn dân” - nơi từng cá nhân hiểu, hành động và chia sẻ trách nhiệm bảo vệ an toàn số.

“Cuộc thi Sinh viên An ninh mạng Việt Nam 2025” không chỉ là sân chơi học thuật mà còn là cầu nối giữa đào tạo, nghiên cứu và thực tiễn bảo vệ không gian mạng. Chương trình do Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia chủ trì, phối hợp cùng Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05) - Bộ Công an và Bộ Giáo dục & Đào tạo, với thông điệp “Tôn vinh trí tuệ - Bồi dưỡng nhân tài - Đi trước đón đầu - Chủ động tiên phong”. 

Đại tá, Tiến sĩ Nguyễn Hồng Quân - Giám đốc Trung tâm huấn luyện, Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Bộ Công an, Ủy viên Ban Chấp hành, Trưởng Ban An ninh dữ liệu và Bảo vệ dữ liệu cá nhân, Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia.

Theo Đại tá, Tiến sĩ Nguyễn Hồng Quân - Giám đốc Trung tâm huấn luyện, Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Bộ Công an, Ủy viên Ban Chấp hành, Trưởng Ban An ninh dữ liệu và Bảo vệ dữ liệu cá nhân, Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia, nhận định về cuộc thi: "Điều quan trọng nhất mà cuộc thi mang lại là giúp cộng đồng - không chỉ sinh viên - hiểu rõ hơn tầm quan trọng của an ninh mạng. Khi ý thức được giá trị của dữ liệu, con người sẽ chủ động bảo vệ mình trên không gian số".

Từ góc nhìn nhân lực về an ninh mạng, Ông Vũ Ngọc Sơn - Trưởng Ban Nghiên cứu, Tư vấn, Phát triển công nghệ và Hợp tác quốc tế, Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia nhấn mạnh yếu tố “khởi đầu sớm” trong đào tạo an ninh mạng: "Tôi bắt đầu nghiên cứu an ninh mạng từ khi còn là sinh viên, và tôi tin rằng lứa tuổi này là thời điểm thích hợp nhất để bắt đầu. Các bạn có thầy hướng dẫn, có môi trường thử nghiệm và còn rất nhiều thời gian để rèn luyện. Nếu đợi đến khi đi làm mới bắt đầu, sẽ rất khó để tiếp cận những hệ thống lớn trong thực tế”.

Con số 1.265 thí sinh - 327 đội thi tham gia năm nay không chỉ là thành tích tổ chức, mà là biểu trưng của sức mạnh lan tỏa. Mỗi sinh viên - qua trải nghiệm và thử thách - trở thành một sứ giả an ninh mạng, góp phần hình thành “vành đai nhận thức” trong cộng đồng.

Đại tá Nguyễn Hồng Quân nhấn mạnh: “Chỉ riêng hơn 1.200 thí sinh đã là 1.200 sứ giả truyền thông về an ninh mạng. Mỗi người sẽ lan tỏa kiến thức tới bạn bè, gia đình, cộng đồng - và như vậy, con số người được hưởng lợi không còn là hàng nghìn mà có thể tới hàng chục nghìn”.

Ở góc độ chiến lược, “thế trận nhận thức” không chỉ là hoạt động tuyên truyền. Nó là bước đầu tiên để hình thành “văn hóa an ninh mạng quốc gia” đây một nền tảng xã hội tương tự như phòng cháy chữa cháy hay an toàn giao thông.

Chuẩn kỹ năng và bản đồ năng lực của chuyên gia an ninh mạng Việt Nam

Nếu nhận thức là nền tảng, thì năng lực con người là trụ cột của thế trận an ninh mạng. Cuộc thi “Sinh viên An ninh mạng 2025” không dừng ở mục tiêu tuyên truyền, mà đi sâu vào huấn luyện - rèn luyện những kỹ năng cốt lõi của thế hệ chuyên gia tương lai.

Theo ông Vũ Ngọc Sơn, bộ đề thi năm nay được thiết kế dựa trên 5 nhóm kỹ năng trọng yếu, được ông ví như “năm ngón tay trên một bàn tay”: “Đó là kỹ năng phòng thủ, kỹ năng tấn công, kỹ năng phân tích, kỹ năng mã hóa và kỹ năng dịch ngược. Mỗi chuyên gia an ninh mạng đều phải nắm được năm năng lực này nếu muốn phát triển sâu trong nghề”.

Mỗi nhóm kỹ năng gồm 4 thử thách tăng dần độ khó, tạo nên 21 bài thi phản ánh chu trình làm việc của chuyên gia an ninh mạng - từ nhận diện, phản ứng, điều tra đến phục hồi. “Chúng tôi muốn các bạn có cơ hội trải nghiệm và tiến bộ dần. Nếu đề thi quá khó ngay từ đầu, cuộc chơi sẽ mất đi giá trị đào tạo. Ngược lại, khi các thử thách được sắp xếp theo cấp độ, người chơi vừa học vừa rèn luyện được tư duy phản xạ bảo mật”, ông Sơn cho biết.

Đáng chú ý, đội ngũ ra đề năm nay gồm 30 chuyên gia từ các doanh nghiệp công nghệ hàng đầu Việt Nam, trong đó nhiều người từng là thí sinh của các mùa thi trước. “Họ trở lại với vai trò mới, vừa là người kiểm định kỹ năng, vừa là người truyền lửa. Chúng tôi muốn đề thi không chỉ khó mà còn gắn với thực tế, để qua đó phát hiện những nhân tố thật sự có năng lực”, ông Sơn nói.

Theo Đại tá Nguyễn Hồng Quân, đây chính là bước đi quan trọng để chuẩn hóa khung năng lực nghề nghiệp an ninh mạng Việt Nam - hướng tới việc xây dựng hệ thống đánh giá và chứng nhận chuyên gia trong tương lai: “Không gian mạng là một phần của đời sống con người. Đã là không gian sống thì phải an toàn. Không muốn đuối nước thì phải biết bơi. Trong thế giới số ai cũng cần kỹ năng để tự bảo vệ mình".

Ông cũng khẳng định kỹ năng an ninh mạng không còn là đặc quyền của ngành công nghệ mà của tất cả các ngành khác. Không có ngành nào mà không có sự tham gia vào trong không gian mạng. Tư tưởng này phản ánh triết lý “Secure by Design” mà ông từng nhấn mạnh trong nhiều diễn đàn: an toàn không phải là “thêm vào” sau cùng, mà phải được thiết kế ngay từ đầu trong mọi hệ thống.

Khi năng lực trong nước dần định hình, mục tiêu tiếp theo của Việt Nam là chuẩn hóa kỹ năng này theo tiêu chuẩn quốc tế, để hội nhập và hợp tác sâu hơn. Và đó cũng chính là bước chuyển logic sang phần ba: từ đào tạo nội địa đến hội nhập toàn cầu.

Hướng tới nền an ninh mạng nhân văn và tự chủ

Năm 2025, Việt Nam không chỉ tổ chức cuộc thi trong nước mà còn trở thành tâm điểm hợp tác quốc tế về an ninh mạng. Lần đầu tiên, Liên Hợp Quốc sẽ ký Công ước phòng chống tội phạm mạng tại Hà Nội - một văn kiện mang tên Thủ đô Việt Nam, đánh dấu vị thế ngày càng rõ nét của Việt Nam trong hệ sinh thái an ninh mạng toàn cầu.

Theo ông Vũ Ngọc Sơn, cuộc thi năm nay đã thu hút sự tham gia của 27 trường quốc tế, thể hiện sức lan tỏa và tinh thần hợp tác của giới trẻ toàn cầu: "Các đội nước ngoài rất hào hứng, liên hệ ngay từ khi mở đăng ký. Cuộc thi không chỉ là sân chơi cho sinh viên Việt Nam mà còn là nơi để các bạn giao lưu, học hỏi và so tài cùng các trường bạn, qua đó nhìn rõ vị thế của sinh viên Việt Nam trong khu vực”.

Cũng trong mùa giải năm nay, đội vô địch năm 2024 đã được Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia lựa chọn đại diện Việt Nam tham dự Cyber SEA Game, và đạt thành tích xuất sắc.

Đại tá Nguyễn Hồng Quân chia sẻ: “Đó là niềm tự hào không chỉ của đội thi mà của cả nền an ninh mạng Việt Nam. Từ những cuộc thi như thế này, chúng ta phát hiện và bồi dưỡng những hạt giống nhân tài thực thụ về lĩnh vực an ninh mạng”.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa dữ liệu, Công ước Hà Nội sẽ tạo khung pháp lý cho các quốc gia phối hợp điều tra, chia sẻ và ngăn chặn tội phạm mạng xuyên biên giới. Nhưng để thực thi những cam kết đó, Việt Nam cần một lực lượng nhân lực vững vàng, hiểu luật, hiểu công nghệ, và có bản lĩnh quốc gia.

Điều đó cho thấy sự liên kết giữa chính sách quốc tế - đào tạo nhân lực - an ninh quốc gia, không còn là khái niệm rời rạc mà là một hệ sinh thái thống nhất. Và ở trung tâm hệ sinh thái đó, con người chính là mắt xích quyết định.

Từ một cuộc thi sinh viên, Việt Nam đã tạo nên một mô hình kết hợp giữa giáo dục, truyền thông và chính sách an ninh mạng quốc gia.Nhận thức của thế hệ trẻ, năng lực chuyên môn và khung pháp lý quốc tế - ba yếu tố này đang hợp thành thế trận nhận thức và chủ quyền số Việt Nam.

“Thế trận nhận thức” không chỉ là lá chắn tinh thần, mà còn là nền móng của chủ quyền số - nơi sức mạnh quốc gia được đo bằng khả năng bảo vệ dữ liệu, niềm tin và giá trị con người Việt Nam trên không gian mạng. Đó chính là bước chuẩn bị vững chắc để Việt Nam bước vào kỷ nguyên của an ninh mạng nhân văn, tự chủ và chủ động dẫn dắt.

Thu Uyên