Từ trung tâm như Đà Nẵng, Huế đến các địa phương còn hạn chế về nguồn lực như Quảng Trị, Quảng Ngãi, Hà Tĩnh, Bình Định… nhu cầu kết nối hạ tầng số và phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo đang lan rộng, mở ra một hướng đi mới cho phát triển bền vững vùng.

Tuy nhiên, để những bước tiến này không chỉ dừng lại ở các “điểm sáng” đô thị mà trở thành động lực chung cho toàn vùng, đòi hỏi một chiến lược phát triển đồng bộ - lấy kết nối số làm hạ tầng, dữ liệu làm tài nguyên và đổi mới sáng tạo làm động lực cốt lõi.

Kết nối số - Nền tảng của phát triển bền vững vùng

Kết nối số hiện nay không đơn thuần là hạ tầng viễn thông, mà bao gồm cả nền tảng công nghệ, dữ liệu mở và hệ thống quản trị số. Với đặc thù địa lý trải dài, nhiều địa phương còn khó khăn về điều kiện tự nhiên và nguồn lực, việc phát triển kết nối số chính là lời giải để thu hẹp khoảng cách phát triển giữa đô thị và nông thôn tại Trung Bộ.

Trước hết, hạ tầng viễn thông - như mạng 4G/5G, cáp quang, Internet đến thôn bản - là điều kiện tiên quyết để mọi dịch vụ số được triển khai. Theo số liệu từ Bộ Thông tin và Truyền thông trước đây, đến cuối năm 2023, tỷ lệ phủ sóng 4G tại khu vực Trung Bộ đạt hơn 96%. Tuy vậy, tỷ lệ ứng dụng số trong sản xuất và quản trị vẫn còn khá thấp, đặc biệt ở các huyện miền núi, vùng ven biển - nơi con số này chưa vượt quá 40%.

Song song với hạ tầng, việc ứng dụng dữ liệu lớn (big data), trí tuệ nhân tạo (AI), điện toán đám mây và Internet vạn vật (IoT) cũng đang mang lại hiệu quả thực tiễn trong quản lý đô thị, cảnh báo thiên tai, truy xuất nguồn gốc nông sản, vận hành chuỗi cung ứng logistics hay triển khai giao thông thông minh.

Các mô hình thành phố thông minh tại Huế, Đà Nẵng hay Quảng Nam - với trụ cột là chính quyền số, kinh tế số, xã hội số - đang từng bước cải thiện chất lượng sống cho người dân. Nổi bật là hệ thống phản ánh hiện trường Hue-S, cho phép người dân tương tác với chính quyền theo thời gian thực, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và mức độ hài lòng của người dân.

Hue-S đã được xác định là nền tảng số đặc thù thúc đẩy chuyển đổi số tỉnh Thừa Thiên Huế. Ảnh: ictvietnam.vn

Trong lĩnh vực hành chính công, các nền tảng do doanh nghiệp công nghệ trong nước triển khai - như VNPT SmartCA, eContract, eOffice… đang giúp các địa phương đơn giản hóa thủ tục, minh bạch hóa quy trình và tiết kiệm chi phí xã hội. Riêng tại Quảng Trị, số lượng hồ sơ trực tuyến đã tăng gấp đôi chỉ sau hai năm triển khai hệ thống một cửa điện tử và cổng dịch vụ công tích hợp.

Không chỉ giới hạn ở hành chính công, kết nối số còn là trục xương sống để phát triển logistics và kinh tế xanh - hai lĩnh vực trọng yếu trong chiến lược phát triển bền vững vùng. Việc xây dựng cảng biển thông minh, logistics xanh hay kiểm soát môi trường đều phụ thuộc vào hệ thống số đồng bộ: từ định vị phương tiện, giám sát khí thải, đến tích hợp dữ liệu hải quan, dự báo thời tiết, tối ưu hành trình vận tải bằng AI.

Ở tầm nhìn dài hạn, kết nối số còn giúp xây dựng nền kinh tế tri thức. Một hệ sinh thái dữ liệu mở và liên kết sẽ hỗ trợ chính quyền ra quyết định nhanh hơn, doanh nghiệp dễ tiếp cận thị trường, người dân được hưởng dịch vụ công bằng, hiệu quả hơn - từ y tế, giáo dục đến hỗ trợ an sinh.

Đổi mới sáng tạo: Cú hích tăng trưởng toàn diện

Nếu kết nối số là “hệ thần kinh” của phát triển bền vững, thì đổi mới sáng tạo chính là “trái tim” bơm máu cho sự phát triển ấy. Trong thời đại số, đổi mới sáng tạo không chỉ đến từ những tập đoàn công nghệ lớn mà còn có thể bắt đầu từ một hợp tác xã, một startup nhỏ, hay thậm chí là một sáng kiến cộng đồng.

Với đặc thù cần những mô hình tăng trưởng thích ứng với biến đổi khí hậu, khai thác hiệu quả tài nguyên và gìn giữ văn hóa địa phương, Trung Bộ đang đứng trước cơ hội bứt phá nhờ đổi mới sáng tạo.

Theo Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) năm 2023 do WIPO công bố, Việt Nam tiếp tục dẫn đầu nhóm quốc gia thu nhập trung bình thấp. Trong đó, Trung Bộ nổi lên như một tâm điểm mới. Riêng tại Đà Nẵng, đã có hơn 200 startup hoạt động, phần lớn trong các lĩnh vực công nghệ số, AI, du lịch thông minh, giáo dục trực tuyến. Thừa Thiên Huế cũng ghi nhận hàng chục sáng kiến khởi nghiệp đổi mới sáng tạo được hỗ trợ từ các chương trình ươm tạo.

Dẫu vậy, hệ sinh thái đổi mới sáng tạo vùng hiện vẫn còn phân tán và thiếu sự gắn kết liên tỉnh, liên ngành. Ngoài một số đô thị lớn, các địa phương còn lại chưa có đủ hạ tầng, nhân lực hay cơ chế chính sách để thúc đẩy sáng tạo một cách toàn diện.

Muốn khơi nguồn đổi mới sáng tạo thực chất, cần một mô hình mang tính hệ sinh thái - tức là mở, phân tầng và có sự phối hợp giữa chính quyền, doanh nghiệp, trường đại học và cộng đồng. Cấu trúc hệ sinh thái ấy cần đảm bảo ba yếu tố:

Hạ tầng vật lý và công nghệ: không gian làm việc chung, trung tâm nghiên cứu, vườn ươm doanh nghiệp tại từng tỉnh.

Mạng lưới tri thức và chuyên gia: thông qua hợp tác viện - trường - doanh nghiệp liên vùng, chia sẻ cơ sở dữ liệu, tổ chức các chương trình đổi mới sáng tạo cụm ngành.

Chính sách và tài chính linh hoạt: bao gồm quỹ startup, tín dụng ưu đãi, khung sandbox cho phép thử nghiệm công nghệ, mô hình mới ngay tại địa phương.

Cùng với đó, mô hình hợp tác công - tư (PPP) cũng là chìa khóa. Từ đầu tư vào cơ sở nghiên cứu - thử nghiệm, tới hỗ trợ startup, hình thành các “cụm sáng tạo địa phương” - nơi doanh nghiệp, viện nghiên cứu và người dân cùng tạo ra giải pháp. Mô hình Trung tâm Đổi mới sáng tạo Đà Nẵng là một ví dụ tiêu biểu, đóng vai trò kết nối quỹ đầu tư quốc tế với startup địa phương. Tại Huế, công nghệ thực tế ảo kết hợp bảo tồn di sản đang mở ra một hướng đi mới cho du lịch thông minh, đồng thời thúc đẩy sáng tạo mang tính bản địa.

Đặc biệt, cần quan tâm đến đổi mới sáng tạo từ cộng đồng. Những sáng kiến đơn giản - như thiết bị IoT cảnh báo thiên tai tự chế, phần mềm truy xuất nguồn gốc cho nông sản địa phương, hay chợ thương mại điện tử cho hợp tác xã - đều là những hạt giống quan trọng cho phát triển toàn diện và bền vững.

Từ quản lý sang kiến tạo: Vai trò của chính quyền địa phương

Trong một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và kết nối số, chính quyền địa phương cần chuyển vai trò từ “người quản lý” sang “người kiến tạo”. Việc ban hành khung chính sách thúc đẩy sáng tạo, tạo không gian thử nghiệm chính sách, khuyến khích giải pháp số trong mua sắm công… sẽ là những bước đi quan trọng để nuôi dưỡng sáng tạo nội vùng.

Chính quyền không thể làm một mình, nhưng lại có vai trò then chốt trong việc tạo “hệ sinh thái cho những người khác làm”. Đó cũng là cách Trung Bộ không chỉ tận dụng cơ hội của chuyển đổi số – đổi mới sáng tạo, mà còn biến nó thành lợi thế phát triển bền vững.

Có thể nói, kết nối số và đổi mới sáng tạo không còn là lựa chọn mà là yêu cầu cấp thiết để Trung Bộ vươn lên mạnh mẽ. Với sự đồng bộ từ hạ tầng số đến hệ sinh thái sáng tạo, cùng vai trò kiến tạo từ chính quyền, khu vực này hoàn toàn có thể trở thành một hình mẫu về phát triển vùng dựa trên tri thức, công nghệ và con người.

Th.sỹ Trịnh Quốc Bảo - VNPT Đà Nẵng