Tội phạm tài chính xuyên biên giới ngày càng tinh vi

Thượng tá Phan Thị Kim Dung - Phó Trưởng phòng Tham mưu, Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an).

Phát biểu tại Hội thảo, Thượng tá Phan Thị Kim Dung cho rằng, trong những năm gần đây, tội phạm tài chính xuyên biên giới trên không gian mạng tiếp tục gia tăng mạnh cả về quy mô, mức độ tổ chức và tính chuyên nghiệp. Các đối tượng lợi dụng hạ tầng số, công nghệ thanh toán điện tử và tính ẩn danh của không gian mạng để tiếp cận nạn nhân nhanh chóng, che giấu danh tính và tẩu tán dòng tiền trong thời gian rất ngắn.

Các hành vi phạm tội phổ biến tập trung vào lừa đảo chiếm đoạt tài sản và rửa tiền. Đối tượng thường sử dụng nhiều phương thức như giả mạo ngân hàng, cơ quan nhà nước, doanh nghiệp viễn thông; lừa đảo đầu tư, ngoại hối, thương mại điện tử; xây dựng các kịch bản làm quen, tạo quan hệ tình cảm qua mạng xã hội hoặc thông qua các tổng đài ảo. Trong quá trình chiếm đoạt tài sản, các đối tượng khai thác triệt để yếu tố tâm lý và kẽ hở trong quản lý, dụ nạn nhân cung cấp mã OTP, chiếm quyền điều khiển thiết bị, cài đặt ứng dụng độc hại, từ đó đánh cắp thông tin định danh, dữ liệu thẻ và tài khoản ngân hàng.

Đáng chú ý,Thượng tá Phan Thị Kim Dung cho rằng tội phạm tài chính xuyên biên giới hiện nay vận hành theo mô hình phân vai rõ ràng, nhiều khâu được thuê ngoài theo dạng “dịch vụ tội phạm”. Chuỗi hành vi thường bao gồm các khâu tách biệt như thu thập dữ liệu nạn nhân, xây dựng kịch bản và điều khiển tâm lý, nhận tiền, rửa tiền, quy đổi và rút tiền mặt. Mỗi khâu có thể do các nhóm khác nhau đảm nhiệm, đặt tại nhiều quốc gia khác nhau, khiến việc điều tra, xác định chủ mưu và xử lý toàn bộ đường dây gặp rất nhiều khó khăn.

Trong thực tiễn điều tra, dữ liệu số và dòng tiền thường phân tán tại nhiều quốc gia, nhiều nhà cung cấp dịch vụ và nhiều lớp trung gian. Công tác xác minh, thu thập chứng cứ, truy tìm, phong tỏa và thu hồi tài sản vì vậy luôn chịu áp lực rất lớn về thời gian, thủ tục cũng như khả năng phối hợp liên ngành, liên quốc gia. Khi dữ liệu bị xóa, bị ghi đè hoặc không được bảo toàn kịp thời, việc chứng minh hành vi phạm tội và truy vết dòng tiền sẽ gặp trở ngại lớn, kéo theo tỷ lệ phong tỏa và thu hồi tài sản bị ảnh hưởng.

Công ước Hà Nội tạo nền tảng pháp lý thống nhất để chặn dòng tiền xuyên quốc gia

Trong bối cảnh đó, Thượng tá Phan Thị Kim Dung nhấn mạnh, Công ước Liên Hợp Quốc về chống tội phạm mạng được mở ký tại Hà Nội là bước đi chiến lược, mang ý nghĩa lịch sử, thể hiện tầm nhìn, trách nhiệm và tinh thần hợp tác của cộng đồng quốc tế vì một không gian mạng an toàn, tin cậy, phục vụ con người và sự phát triển bền vững của các quốc gia.

Công ước Hà Nội tạo ra khuôn khổ hợp tác quốc tế chuyên biệt về phòng, chống tội phạm mạng, hỗ trợ thống nhất cơ sở pháp lý toàn cầu trong trao đổi thông tin, bảo toàn dữ liệu, thu thập chứng cứ điện tử và phối hợp điều tra. Đây là nền tảng quan trọng để các quốc gia tăng cường tương trợ tư pháp, đồng thời triển khai hiệu quả các biện pháp ngăn chặn, phong tỏa, tịch thu và thu hồi tài sản có nguồn gốc từ tội phạm mạng, trong đó có tội phạm tài chính ngân hàng.

Theo Thượng tá Phan Thị Kim Dung, Công ước Hà Nội giúp thiết lập cơ chế đầu mối liên lạc 24/7 phục vụ trao đổi khẩn cấp, hỗ trợ xác minh ban đầu và bảo toàn dữ liệu. Cơ chế này góp phần giảm độ trễ giữa thời điểm phát sinh giao dịch phạm tội và thời điểm cơ quan có thẩm quyền áp dụng biện pháp ngăn chặn, yếu tố mang tính quyết định trong việc chặn dòng tiền và hạn chế thiệt hại.

Bên cạnh đó, Công ước tạo điều kiện chuẩn hóa các thủ tục liên quan đến chứng cứ điện tử, bao gồm yêu cầu lưu giữ nhanh dữ liệu, cung cấp dữ liệu theo thủ tục thống nhất, củng cố chuỗi bảo quản chứng cứ. Việc này giúp tăng khả năng chứng minh hành vi phạm tội, đồng thời tạo thuận lợi hơn cho phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng, cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trong và ngoài nước.

Đối với Việt Nam, Thượng tá Phan Thị Kim Dung cho rằng việc tham gia Công ước Hà Nội mở ra cơ hội quan trọng để chuẩn hóa hồ sơ, biểu mẫu và quy trình yêu cầu cung cấp dữ liệu chứng cứ điện tử ra nước ngoài, đồng thời chuẩn hóa quy trình tiếp nhận và xử lý yêu cầu từ các quốc gia khác. Khi nội dung yêu cầu được thống nhất, trường dữ liệu đầy đủ và quy trình rõ ràng, thời gian xử lý sẽ được rút ngắn, chất lượng phản hồi được nâng cao, hạn chế tình trạng phải bổ sung nhiều vòng hoặc bị từ chối do thiếu hình thức, thiếu nội dung.

Công ước Hà Nội cũng tạo điều kiện nâng cao năng lực truy vết dòng tiền số gắn với chứng cứ điện tử. Trong điều tra tội phạm tài chính ngân hàng, dòng tiền thường là “dấu vết” quan trọng nhất của hành vi phạm tội. Khi dữ liệu giao dịch được kết nối với dữ liệu thiết bị, thuê bao, địa chỉ IP, nhật ký truy cập, dữ liệu KYC, AML và dữ liệu trung gian thanh toán, cơ quan chức năng có thể nhanh chóng nhận diện các cụm tài khoản rủi ro, khoanh vùng mục tiêu và áp dụng biện pháp phong tỏa đúng trọng tâm, tránh phong tỏa diện rộng, bảo đảm cân bằng quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, doanh nghiệp.

Ngoài ra, Công ước Hà Nội thúc đẩy tăng cường phối hợp phòng, chống rửa tiền gắn với điều tra hình sự thông qua việc khai thác các cảnh báo giao dịch bất thường, mô hình tài khoản trung gian, giao dịch phân tầng, giao dịch có giá trị nhỏ nhưng tần suất cao. Khi các thông tin này được khai thác đúng thẩm quyền và đúng quy trình, chúng sẽ hỗ trợ đáng kể cho công tác điều tra và thu hồi tài sản do tội phạm mà có.

Thượng tá Phan Thị Kim Dung cũng nhấn mạnh vai trò của mô hình tổ chức và phối hợp liên ngành được xác định rõ ràng. Công ước Hà Nội tạo cơ sở để thiết lập đầu mối vận hành 24/7 thực chất, cùng cơ chế phối hợp nhanh giữa lực lượng chuyên trách, Ngân hàng Nhà nước, các tổ chức tín dụng, doanh nghiệp trung gian thanh toán, doanh nghiệp viễn thông và nền tảng số. Khi quy trình phối hợp được vận hành theo chuỗi trách nhiệm rõ ràng từ tiếp nhận, phân loại, chuyển xử lý, phản hồi đến lưu vết, khả năng “đứt gãy” trong “giờ vàng” phong tỏa và thu hồi tài sản sẽ được giảm thiểu đáng kể.

Cuối cùng, Thượng tá Phan Thị Kim Dung cho rằng Công ước Hà Nội đã tạo ra cơ hội quan trọng để Việt Nam nâng cao hiệu quả hợp tác trong điều tra tội phạm mạng, trong đó có tội phạm tài chính ngân hàng. Việc triển khai đồng bộ, hiệu quả Công ước sẽ góp phần giảm thiệt hại cho người dân và doanh nghiệp, nâng cao tỷ lệ thu hồi tài sản, qua đó bảo đảm an ninh tài chính quốc gia trong kỷ nguyên số.

Thu Uyên