Từ ý thức cá nhân đến văn hoá quốc gia

Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu, an ninh mạng không còn là câu chuyện của kỹ thuật. Nó đã trở thành một phần của văn hóa xã hội và nền tảng để bảo vệ an ninh mạng quốc gia trong kỷ nguyên số. 

Cần xây dựng văn hoá an ninh mạng: Từ ý thức cá nhân đến sức mạnh quốc gia (Ảnh minh hoạ)

Theo dữ liệu của Statista (một nền tảng dữ liệu và nghiên cứu trực tuyến của Đức), hiện trên có khoảng 5,56 tỷ người dùng Internet trên toàn thế giới, chiếm 67,9% dân số toàn cầu. Trong đó, có khoảng 5,24 tỷ người dùng mạng xã hội, tương đương 63,9% dân số thế giới. Cứ mỗi phút trôi qua, có 2,9 triệu người trên thế giới trở thành nạn nhân của lừa đảo trực tuyến.

Còn thông tin từ Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm mạng sử dụng công nghệ cao (A05, Bộ Công an), chỉ trong 8 tháng đầu năm 2025 đã phát hiện tới gần 1.500 vụ lừa đảo qua mạng. Thiệt hại do lừa đảo qua mạng lên tới hơn 19.000 tỷ đồng.

Điều đáng nói, nước ta là một trong những mục tiêu hấp dẫn với các tội phạm mạng khi có tới gần 80 triệu dân sử dụng mạng internet và mạng xã hội. Trong đó, có hơn 70% xuất phát từ hành vi cá nhân thiếu cẩn trọng, đặc biệt là người dùng trẻ tuổi và người cao tuổi. Điều đó cho thấy an ninh mạng, về bản chất, không phải chỉ là bảo vệ hệ thống, mà là bảo vệ nhận thức.

Theo UNESCO, văn hóa an ninh mạng được hiểu là tập hợp các giá trị, nhận thức và hành vi giúp con người ứng xử an toàn, có trách nhiệm và nhân văn trong không gian số. Nó không phải là tập hợp quy định kỹ thuật, mà là hệ giá trị đạo đức trong thời đại dữ liệu.

Còn theo giới chuyên gia, một người có văn hóa an ninh mạng là người biết đặt câu hỏi trước khi click (bấm) “chấp nhận”, biết kiểm tra trước khi chia sẻ, biết bảo vệ thông tin của mình và tôn trọng dữ liệu của người khác. Ở cấp độ xã hội, đó là sự tôn trọng luật pháp, sự trung thực thông tin và tinh thần cảnh giác tập thể.

Nhiều quốc gia đã đưa giáo dục an toàn số vào chương trình học bắt buộc. Tại Estonia, quốc gia tiên phong về chính phủ điện tử, dạy học sinh từ tiểu học cách nhận diện đường link giả, quản lý mật khẩu và bảo mật danh tính số. Còn Nhật Bản tổ chức “Tuần lễ an toàn Internet quốc gia” mỗi năm, huy động hàng triệu học sinh tham gia chiến dịch “Không click bừa, không chia sẻ sai”.

Tại Việt Nam, Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05), phối hợp cùng Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia cùng các đơn vị liên quan phát động nhiều chiến dịch kỹ năng an toàn trên không gian mạng, thu hút sự quan tâm đông đảo toàn xã hội.

Trong đó, phải kể đến chiến dịch "Chống lừa đảo trực tuyến năm 2025 - Chậm mà chắc" nhằm tăng cường truyền thông, cảnh báo và nâng cao kỹ năng phòng tránh cho người dân về lừa đảo trên không gian mạng. Hay chiến dịch "Không một mình" với quy mô trên toàn quốc, nhằm bảo vệ trẻ em và thanh thiếu niên trước các hành vi dụ dỗ, thao túng, lừa đảo và bắt cóc trên không gian mạng.

Theo giới chuyên gia, gia đình là “pháo đài mềm” đầu tiên của văn hóa an ninh mạng. Khi cha mẹ biết hướng dẫn con sử dụng mạng an toàn, khi các thế hệ có thể trò chuyện với nhau về nguy cơ lừa đảo. Ngăn chặn kịp thời một đường link giả mạo cũng chính là bảo vệ con, thì lúc ấy văn hóa an ninh mạng mới bắt đầu hình thành từ gốc.

Khi văn hoá an ninh mạng thành năng lực cạnh tranh

Theo giới chuyên gia, trong doanh nghiệp không chỉ đầu tư vào hệ thống bảo mật mà cần xây dựng văn hóa an ninh mạng cho từng nhân viên. Một tập đoàn có thể có hệ thống bảo mật hàng trăm tỷ đồng, nhưng chỉ cần một email giả mạo được mở, một tài khoản nội bộ bị rò rỉ, toàn bộ hệ thống có thể bị tê liệt.

Xây dựng văn hoá an toàn thông tin cho toàn bộ nhân sự trong mỗi doanh nghiệp là sự bắt buộc (Ảnh minh hoá)

Theo thống kê từ cơ quan chuyên môn, có tới 65% sự cố an ninh mạng trong doanh nghiệp Việt Nam đến từ lỗi người dùng nội bộ. Đó không chỉ là vấn đề kỹ năng, mà là vấn đề văn hóa tổ chức khi an toàn không được coi là trách nhiệm chung.

Nhiều doanh nghiệp trong nước đang thay đổi tư duy. Các tập đoàn như Viettel, FPT, VNPT, MB Bank...đã triển khai chương trình “nhận diện nguy cơ số” bắt buộc cho toàn bộ nhân sự, xây dựng quy tắc đạo đức dữ liệu, và đưa chỉ số “an toàn thông tin” vào KPI đánh giá hiệu quả công việc.

“Một doanh nghiệp có văn hóa bảo mật mạnh không chỉ ít bị tấn công hơn, mà còn được khách hàng tin tưởng. Trong thời đại kinh tế niềm tin, an toàn thông tin chính là đạo đức kinh doanh mới”, một chuyên gia cho hay.

Truyền thông và cộng đồng góp phần lan toả sức mạnh

Khi cả thế giới xem không gian mạng trở thành “xã hội thứ hai” - nơi mọi hoạt động giao tiếp, làm việc và học tập được diễn ra từng giờ, từng ngày. Chính vì vậy, truyền thông an toàn thông tin đóng vai trò trung tâm trong việc định hình văn hóa ứng xử số.

Tuy nhiên giới chuyên gia cho rằng, truyền thông an ninh mạng không chỉ dừng lại ở cảnh báo, cần bước sang giai đoạn “chủ động hóa”, truyền cảm hứng tích cực đến từng công dân. Khi người dân hiểu rằng, bảo mật không phải sợ hãi, mà đó năng lực sống thông minh trong thời đại số. Lúc đó, an ninh mạng mới trở thành giá trị xã hội, chứ không chỉ là nghĩa vụ.

Đồng thời, cộng đồng mạng cũng cần đóng vai trò giám sát và hỗ trợ lẫn nhau. Một người dùng báo cáo đường link lừa đảo, cộng đồng lên tiếng chống tin giả, một doanh nghiệp chia sẻ cảnh báo sớm đó chính là văn hóa trách nhiệm số đang hình thành từ dưới lên.

Nhiều nghiên cứu quốc tế chỉ ra rằng, ý thức văn hoá an ninh mạng chỉ thực sự trở thành sức mạnh khi được chuyển hóa thành hành vi ổn định. Ở cấp quốc gia, văn hóa an ninh mạng không thể chỉ dừng ở các chiến dịch tuyên truyền, mà phải trở thành thói quen hành động hàng ngày. 

Đó là khi người dùng tự động cập nhật phần mềm, sử dụng xác thực hai lớp, kiểm tra nguồn trước khi chia sẻ. Khi doanh nghiệp tự chủ về hạ tầng dữ liệu, có quy trình diễn tập định kỳ và chính sách bảo mật minh bạch.

“Khi cơ quan nhà nước bảo vệ hệ thống nhưng vẫn tôn trọng quyền riêng tư công dân, toàn xã hội hiểu rằng bảo vệ không gian mạng là bảo vệ chính mình”, một chuyên gia chia sẻ.

Văn hoá - lá chắn bền vững nhất trong kỷ nguyên số

Có thể nói, không gian mạng đang trở thành nền tảng của đời sống quốc gia. Công nghệ có thể ngăn chặn, luật pháp có thể răn đe, nhưng chỉ văn hóa an minh mạng mới có thể duy trì an toàn và bền vững. Một tường lửa có thể lỗi thời, nhưng một thói quen đúng sẽ tồn tại mãi.

Văn hóa an ninh mạng không được xây bằng khẩu hiệu, mà bằng tri thức, trách nhiệm và niềm tin. Khi người dân có nhận thức, doanh nghiệp có đạo đức dữ liệu, truyền thông có định hướng, lúc đó “chủ quyền số” mới thật sự trở thành sức mạnh mềm của quốc gia.

Từ Công ước Hà Nội đến từng lớp học, từ doanh nghiệp tới từng gia đình, Việt Nam đang đi đúng hướng trong hành trình xây dựng xã hội an toàn số - nơi công nghệ phụng sự con người. Mọi người đủ nhận thức để sống an toàn trong thế giới số.

"Văn hóa chính là tường lửa vô hình, nhưng mạnh mẽ nhất, mà mỗi chúng ta đều có thể góp một phần để xây nên. Ở thời đại mà mỗi công dân đều đang sống hai cuộc đời, một trong thế giới thật và một trong thế giới số thì văn hóa an ninh mạng trở thành lớp phòng thủ sâu nhất, bền vững nhất, và cũng khó xây dựng nhất. Một quốc gia có thể đầu tư hàng tỷ đô cho công nghệ, nhưng nếu người dân vẫn sơ suất, doanh nghiệp vẫn thờ ơ, thì mọi tường lửa đều trở nên mong manh", một chuyên gia an ninh mạng chia sẻ.

Đạt Dương - Sỹ Đồng