EVN không “một mình một chợ”

Tại tọa đàm, ông Trịnh Quốc Vũ – Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) khẳng định: EVN không còn là đơn vị bán lẻ điện duy nhất. Hiện có 742 đơn vị mua buôn – bán lẻ với 8,59% thị phần, trong khi EVN chiếm 91,4%. Theo Nghị định 80/2024, khách hàng lớn có thể mua điện trực tiếp từ nguồn năng lượng tái tạo, qua lưới riêng hoặc lưới quốc gia, góp phần mở rộng cạnh tranh và hỗ trợ mục tiêu Net Zero 2050.

Liên quan hóa đơn điện tăng cao, ông Nguyễn Xuân Nam – Phó Tổng Giám đốc EVN giải thích: Tháng 8/2025 nắng nóng bất thường, hệ thống ghi nhận kỷ lục 1,084 tỷ kWh. Khoảng 3,2 triệu hộ dùng điện tăng trên 30% so với tháng 7. EVN đã rà soát, chưa phát hiện sai sót, đồng thời triển khai app, hotline hỗ trợ. Tuy nhiên, trên mạng xã hội xuất hiện nhiều thông tin giả, thậm chí câu view bán hàng. Ngoài ra, tại nhiều khu đô thị, khách hàng phải mua qua đơn vị trung gian – những đơn vị được cấp phép và hưởng chênh lệch giá bán buôn, EVN không kiểm soát trực tiếp.

Phó Tổng Giám đốc EVN Nguyễn Xuân Nam

Ông Trịnh Quốc Vũ nhấn mạnh: Giá bán lẻ điện áp dụng thống nhất toàn quốc. Các đơn vị trung gian buộc tuân thủ giá Chính phủ, song được hưởng chênh lệch để bù chi phí đầu tư lưới điện trong khu vực. Do vậy, phản ánh tăng hóa đơn không chỉ liên quan EVN mà còn từ khối mua buôn – bán lẻ khác.

Từ góc độ Quốc hội, ông Phan Đức Hiếu ghi nhận nỗ lực EVN trong cải thiện chỉ số tiếp cận điện năng, góp phần nâng hạng môi trường kinh doanh. Ông đánh giá, dịch vụ điện đã cải thiện rõ rệt: thanh toán điện tử, công tơ thông minh, chất lượng cung cấp ổn định hơn. Tuy nhiên, vấn đề truyền thông vẫn chưa đáp ứng. Ông đề nghị EVN chủ động hơn: cảnh báo sớm hộ gia đình có tiêu thụ bất thường, dự báo tiêu dùng điện theo tuần như dự báo thời tiết, và xây dựng đầu số hotline thống nhất toàn quốc.

Theo ông Hiếu, EVN cần coi mình không chỉ là đơn vị bán điện mà còn là nhà tư vấn sử dụng điện hiệu quả. Đây vừa là trách nhiệm xã hội, vừa là lợi thế cạnh tranh khi bước vào thị trường bán lẻ nhiều thành phần.

Hiểu đúng về khoản lỗ 45.000 tỷ đồng

Tại tọa đàm, TS. Nguyễn Sĩ Dũng nêu vấn đề 45.000 tỷ đồng chưa tính vào chi phí, dư luận gọi là “lỗ”, gây hiểu nhầm. Ông Nguyễn Xuân Nam – Phó TGĐ EVN giải thích: Năm 2022-2023, do khủng hoảng chính trị của thế giới, đặc biệt giữa Nga và Ukraine, giá nguyên liệu đầu vào, đặc biệt là than, tăng đột biến, gần 4 lần, khí tăng gần gấp đôi… đã đẩy giá đầu vào tăng, trong khi giá điện không điều chỉnh để giữ ổn định vĩ mô. Do đó, chi phí cao hơn giá bán, tạo ra chênh lệch chưa bù đắp, đến nay còn 44.000 tỷ. EVN đã tiết kiệm chi phí, song thủy điện rẻ dần hữu hạn, trong khi nhiệt điện và LNG có giá mua tới 4.000 đồng/kWh, bán ra chỉ khoảng 2.100 đồng/kWh.

Theo ông Trịnh Quốc Vũ, Phó Cục trưởng Cục Điện lực, trong hai năm 2022–2023, EVN thua lỗ, Bộ Công Thương đã thành lập các đoàn kiểm tra giá thành sản xuất – kinh doanh điện, với sự tham gia của Bộ Tài chính, Bộ LĐ-TB&XH, Mặt trận Tổ quốc, Hiệp hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng… bảo đảm tính công khai, minh bạch. Tháng 10/2024, Kiểm toán Nhà nước cũng thực hiện kiểm toán chuyên đề về giá bán điện 2022–2023.

Điều đó cho thấy EVN là tập đoàn nhà nước nhưng hoạt động dưới sự điều tiết, giám sát chặt chẽ của các cơ quan quản lý, không phải độc quyền. Những năm qua, do thâm hụt, EVN đã “thắt lưng buộc bụng”, cắt giảm chi phí đầu tư, bảo dưỡng, vận hành lưới điện. Tuy nhiên, cách làm này không bền vững, có nguy cơ quá tải, tăng sự cố và ảnh hưởng chất lượng lưới.

Theo quan điểm quản lý, chi phí cấu thành giá điện cần được phản ánh đúng, đủ và kịp thời, đặc biệt ở khâu truyền tải – phân phối. Trong bối cảnh kinh tế đặt mục tiêu tăng trưởng hai con số, lưới điện phải được đầu tư, củng cố tương xứng với quy mô phát triển nguồn điện.

Ông Trịnh Quốc Vũ, Phó Cục trưởng Cục Điện lực, Bộ Công Thương - Ảnh: VGP/Nhật Bắc

Nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) Nguyễn Tiến Thỏa nhấn mạnh: con số 45.000 tỷ đồng không phải EVN “tự tính, tự công bố” mà đã được kiểm toán, minh bạch. Ông cho rằng không nên gọi đây là “lỗ” mà chính xác là chênh lệch dòng tiền âm.

Nguyên nhân xuất phát từ việc giá bán điện giai đoạn 2022–2023 thấp hơn giá thành 135–149 đồng/kWh. Giá điện khi đó được Nhà nước quyết định để ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát và hỗ trợ phục hồi sau dịch, trong khi chi phí đầu vào (than, khí…) tăng đột biến do khủng hoảng quốc tế.

Điện không phải hàng hóa thông thường, mà mang nhiều mục tiêu: bảo đảm an ninh năng lượng, an sinh xã hội và ổn định kinh tế. Do đó, một phần chi phí hợp lý chưa được đưa ngay vào giá, mà sẽ phải phân bổ dần.

Ông Thỏa đề xuất: EVN cần rà soát kỹ, chi phí nào được phép thì giữ lại, chi phí chưa phù hợp pháp lý thì loại ra, đồng thời cùng Nhà nước xây dựng lộ trình phân bổ hợp lý, tránh gây sốc giá và tạo sự đồng thuận xã hội.

Nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) Nguyễn Tiến Thỏa phân tích, làm rõ về những gì vẫn được gọi là "khoản lỗ" của EVN - Ảnh: VGP/Nhật Bắc

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu cho rằng, bản chất 45.000 tỷ đồng là “chi phí chưa phân bổ vào giá điện” hay còn gọi là “lỗ chính sách” – do mua đầu vào cao, bán ra thấp, khác với lỗ kinh doanh thông thường. Đây là chi phí hợp lý, lẽ ra đã được tính nhưng chưa phản ánh trong giá điện để bảo đảm ổn định vĩ mô.

Về xử lý, cần xét cả “lý” và “tình”: Về lý, Luật Điện lực (Điều 5, Điều 52) đã quy định rõ nguyên tắc chính sách giá điện, có cơ sở pháp lý để Chính phủ ban hành hoặc sửa đổi nghị định liên quan. Giá điện phải theo cơ chế thị trường, minh bạch, có tăng có giảm, với mức lợi nhuận hợp lý.

Về tình, đây là vấn đề nhạy cảm, cần cân đối hài hòa giữa năng lực tài chính ngành điện, yêu cầu an ninh năng lượng, tác động đến đời sống và khả năng chịu đựng của người dân.

Ông Hiếu đề xuất: EVN và Bộ Công Thương cần công khai chi tiết các chi phí chưa được tính, xây dựng kịch bản cụ thể, lộ trình minh bạch và linh hoạt, tham vấn rộng rãi người dân và doanh nghiệp. Nếu thông tin rõ ràng, có cơ sở và hợp tình hợp lý, chắc chắn sẽ nhận được sự chia sẻ, đồng thuận từ xã hội.

Cũng liên quan đến cách hiểu đúng về con số "lỗ" này, ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh, khuyến nghị: “Người dân nghe ‘lỗ 45.000 tỷ’ sẽ phản ứng mạnh. Nhưng nếu giải thích rõ đây là chi phí chưa phân bổ vì chính sách kìm giá, họ sẽ dễ đồng thuận hơn. Truyền thông minh bạch là yếu tố quyết định.”

Giải pháp nào cho ngành Điện

Tại Tọa đàm, TS. Nguyễn Sĩ Dũng nhấn mạnh: tăng giá điện sẽ ảnh hưởng tới người dân, nhưng việc “tính đúng, tính đủ” là tất yếu theo cơ chế thị trường. Vấn đề là giải pháp thế nào để vừa đúng luật, vừa hợp tình.

Liên quan đến vấn đề này, ông Nguyễn Tiến Thỏa đề xuất, cần dũng cảm chính trị để thực hiện đúng Luật Điện lực, điều hành giá điện theo cơ chế thị trường, điều chỉnh định kỳ (3 tháng/lần) thay vì dồn nén cả năm để tránh “sốc giá”. Song song, phải có chính sách an sinh và hỗ trợ để che chắn tác động cho người dân.

Ông Lê Việt Cường, Phó Viện trưởng Viện Năng lượng thì nhấn mạnh, muốn cân bằng tài chính và thu hút vốn, cần phản ánh đầy đủ chi phí vào giá điện, đồng thời công khai minh bạch dữ liệu để tạo đồng thuận xã hội.

Ông Hà Đăng Sơn cho rằng, giá điện là yếu tố cốt lõi thu hút đầu tư. EVN cần được trao “room” rộng hơn để phản ứng linh hoạt với biến động thị trường, tương tự cơ chế điều hành giá xăng dầu. Việc điều chỉnh giá phải đi kèm cơ chế phối hợp liên ngành để giảm tác động tiêu cực tới người dân và doanh nghiệp.

Đại diện Bộ Công Thương, ông Trịnh Quốc Vũ khẳng định: EVN chịu sự điều tiết chặt chẽ của Nhà nước, song cần cải tiến sản xuất kinh doanh, ứng dụng công nghệ số, tăng cường truyền thông hai chiều, minh bạch thông tin để nâng cao hiệu quả và nhận được sự đồng thuận xã hội.

Tọa đàm thống nhất thông điệp, hoàn thiện chính sách giá điện minh bạch, theo thị trường, có lộ trình hợp lý, gắn với an sinh xã hội là yêu cầu tất yếu để bảo đảm phát triển bền vững ngành điện và nền kinh tế.

P.V