Ảnh minh họa

Theo báo cáo mới nhất của Cơ quan Phòng chống Ma túy và Tội phạm Liên hợp quốc (UNODC) tháng 11/2025, sau khi bị truy quét tại Campuchia và Myanmar, các nhóm lừa đảo đã di chuyển sâu vào vùng do phe nổi dậy kiểm soát và tiếp tục hoạt động. Những vụ chiếm đoạt tiền tỉ mỗi lần vẫn diễn ra thường xuyên, đặc biệt là tại Việt Nam trong vài tuần gần đây.

Lừa đảo ngày nay ngày càng tinh vi, sử dụng công nghệ cao như giả mạo tin nhắn định danh (brandname) và deepfake để tạo bản sao khuôn mặt từ ảnh, video bị lộ trên mạng. Các chiêu trò này có thể đánh lừa cả hệ thống xác thực eKYC của ngân hàng. Tuy nhiên, hiện nay, trong các vụ mất tiền do lừa đảo trực tuyến, người dùng luôn là người phải chịu toàn bộ thiệt hại, trong khi ngân hàng và nhà mạng lại không chịu trách nhiệm.

Để giải quyết bất cập này, một số quốc gia đã bắt đầu áp dụng quy định trách nhiệm liên đới. Từ cuối năm 2024, Singapore triển khai Khung trách nhiệm chia sẻ (SRF), quy định ngân hàng, nhà mạng và người tiêu dùng phải cùng chia sẻ thiệt hại theo cơ chế: ngân hàng chịu trách nhiệm đầu tiên nếu vi phạm nghĩa vụ, sau đó là nhà mạng và cuối cùng là người dùng. Vương quốc Anh cũng áp dụng yêu cầu bồi thường bắt buộc cho nạn nhân bị lừa đảo, theo tỷ lệ 50/50 giữa ngân hàng gửi và nhận tiền, ngoại trừ trường hợp người dùng sơ suất nghiêm trọng. Liên minh châu Âu đang đề xuất khung tương tự, dự kiến áp dụng từ 2026-2027. Một số nước như Úc, Trung Quốc cũng đã áp dụng quy định trách nhiệm liên đới giữa ngân hàng, nhà mạng và nền tảng kỹ thuật số.

Tại Singapore, các ngân hàng đã phối hợp với công ty viễn thông để phân định rõ vai trò và trách nhiệm chia sẻ thiệt hại. Ngân hàng được phép chậm xử lý giao dịch chuyển tiền nếu tổng số tiền chuyển vượt quá một nửa số dư tài khoản trong 24 giờ. Các ngân hàng kỹ thuật số còn tận dụng cơ sở hạ tầng hiện đại để giám sát hoạt động bất thường theo thời gian thực.

Trong bối cảnh hiện nay, Việt Nam cần xem xét thêm quy định về chuyển tiền nhanh và hạn mức chuyển - hai điểm mấu chốt để ngăn chặn việc nạn nhân bị lừa mất sạch tiền chỉ sau vài phút. Một số quốc gia đã áp dụng loại tài khoản riêng cho sinh viên, không cho phép chuyển nhanh hoặc chuyển số tiền lớn.

Ngân hàng có thể tạo thêm tùy chọn cho chủ tài khoản đăng ký tiền chuyển đi sẽ được giữ lại trên hệ thống trong 24 giờ. Ngân hàng cũng có quyền “treo” các giao dịch có dấu hiệu bất thường để xác minh. Nhà mạng cần có bộ lọc để ngăn chặn khi người dùng bấm vào các đường link nghi vấn. Những hàng rào kỹ thuật này cũng là cơ sở để phân định trách nhiệm khi xảy ra lừa đảo, giúp ngân hàng và nhà mạng không thể vô can nếu có luật quy định về việc này.

Việc chia sẻ trách nhiệm giữa các bên liên quan là xu hướng tất yếu để bảo vệ người dùng và nâng cao hiệu quả phòng chống lừa đảo trong kỷ nguyên số.

Khôi Nguyên (tổng hợp)