Hiện tượng này được gọi là "thiên kiến xác nhận" (confirmation bias) một cơ chế tâm lý phổ biến khiến con người có xu hướng tìm kiếm, ghi nhớ và lan truyền những thông tin củng cố cho niềm tin sẵn có, đồng thời phớt lờ những điều đi ngược lại. Ảnh minh họa. Nguồn: Internet

Năm 2022, hai nhà nghiên cứu David Van Boven và Phó giáo sư Guilherme Ramos thuộc Viện Công nghệ Rochester đã thực hiện một khảo sát quy mô lớn tại Brazil và Mỹ nhằm tìm hiểu vì sao người cao tuổi thường chia sẻ tin giả trên mạng xã hội. Nghiên cứu thu hút hơn 2.400 người tham gia trong độ tuổi từ 18 đến 80, những người được cho xem loạt tiêu đề tin tức chính trị - trong đó có nhiều bài đã được cơ quan kiểm chứng đánh giá là sai sự thật.

Các tiêu đề này đều mang tính khiêu khích và thể hiện rõ quan điểm đảng phái. Ví dụ, “Giáo hoàng Francis gây sốc khi ủng hộ Donald Trump làm Tổng thống” hay “Bolsonaro muốn cắt giảm 25% lương công chức”. Người tham gia được hỏi liệu họ có sẵn sàng chia sẻ những bài này lên mạng xã hội không, và sau đó được kiểm tra khả năng nhận diện tin sai lệch.

Kết quả cho thấy, người lớn tuổi không hề “dễ bị lừa” hơn người trẻ - họ vẫn có khả năng phân biệt tin thật, tin giả tương đương. Tuy nhiên, nhóm trên 55 tuổi lại có xu hướng tin vào những thông tin phù hợp với niềm tin và quan điểm chính trị cá nhân, đồng thời nghi ngờ những gì đi ngược lại.

Nói cách khác, một người ủng hộ phe A sẽ dễ tin và chia sẻ các bài viết ủng hộ phe A - dù nội dung không chính xác - nhưng lại bác bỏ các thông tin trái chiều, kể cả đó là sự thật. Theo Van Boven, sự khác biệt trong tiêu chuẩn đánh giá độ tin cậy của thông tin - gọi là “thiên kiến xác nhận” - chính là lý do khiến người lớn tuổi dễ trở thành “người truyền tin giả” mà không nhận ra.

“Người cao tuổi không kém thông minh hay hiểu biết về công nghệ. Họ chỉ có xu hướng tin vào những gì củng cố niềm tin sẵn có của mình,” Van Boven cho biết, đồng thời nhấn mạnh hiện tượng này xuất hiện tương tự ở cả Mỹ và Brazil.

Nghiên cứu cũng chỉ ra, vấn đề không chỉ nằm ở độ tuổi - mà ở cách con người tương tác với thông tin trong môi trường được cá nhân hóa ngày càng cao. Các thuật toán mạng xã hội liên tục đề xuất nội dung “vừa ý” người dùng, tạo ra những “buồng vọng âm” khiến góc nhìn của họ ngày càng thu hẹp và dễ bị cực đoan hóa.

Van Boven cho rằng, cần khuyến khích đối thoại cởi mở giữa các nhóm có quan điểm khác nhau thay vì thu mình trong “vỏ ốc” niềm tin cá nhân. “Phân cực ý kiến là điều không thể tránh khỏi, nhưng duy trì trò chuyện giữa các khác biệt chính là nền tảng của một xã hội dân chủ lành mạnh,” ông nói.

Nhóm nghiên cứu khuyến nghị mỗi người nên tự đặt câu hỏi trước khi chia sẻ một bài viết: không phải “Tôi có tin điều này không?”, mà là “Thông tin này có đúng sự thật không?”. Trong kỷ nguyên của tin giả, đôi khi sự khác biệt giữa thật và giả chỉ nằm ở việc ta sẵn sàng nghi ngờ niềm tin của chính mình đến đâu.
 

Khôi Nguyên (theo ApaPsycNet)