Trẻ em giữa hai không gian: đời thực và đời sống số

Sự hiện diện của Internet trong đời sống hằng ngày khiến trẻ em lớn lên trong một môi trường hoàn toàn khác thế hệ trước: học tập trực tuyến, giao tiếp qua mạng xã hội, tiếp cận nguồn thông tin không giới hạn và tương tác với thế giới theo những cách mới mẻ. Điều này tạo điều kiện để trẻ phát triển nhanh hơn, chủ động hơn, nhưng đồng thời cũng thay đổi cách các em trải nghiệm tuổi thơ và đối mặt với thách thức.

Trong thế giới số, ranh giới an toàn - nguy hiểm, đúng - sai, riêng tư - công khai trở nên mong manh hơn bao giờ hết. Trẻ em có thể chỉ mất vài giây để tiếp cận kiến thức hữu ích, nhưng cũng chỉ cần một cú nhấp chuột để rơi vào tình huống khó lường. Áp lực từ mạng xã hội, tương tác tiêu cực, thông tin sai lệch và sự tò mò khám phá của lứa tuổi vị thành niên khiến bức tranh này thêm phức tạp.

Chính vì vậy, không gian mạng đã trở thành môi trường thứ hai mà trẻ phải học cách thích nghi, hiểu biết và ứng xử. Việc bảo vệ trẻ em không thể chỉ dừng lại ở những biện pháp quản lý truyền thống, mà đòi hỏi cách tiếp cận mới - nơi trẻ được trang bị tư duy, kỹ năng và khả năng tự chủ trong thế giới số.

Cyber Peace 2025 tạo không gian để học sinh thể hiện hành động qua tiếng nói - quan điểm cá nhân và trực tiếp thảo luận về các vấn đề này. Bà Vũ Kim Chi, cán bộ giáo dục về chuyển đổi số của UNICEF nhấn mạnh: “trẻ em là chủ thể cần được bảo vệ, hỗ trợ, giáo dục về an toàn trên không gian mạng nhưng đồng thời cũng là trung tâm của giải pháp. Vì vậy việc tạo điều kiện, thúc đẩy, “trao quyền” cho trẻ em chủ động đưa ra các sáng kiến, sáng tạo cũng rất quan trọng”.

Thông qua hoạt động tranh biện, học sinh các trường trung học đã phân tích câu hỏi: “Bảo vệ trẻ em trực tuyến nên ưu tiên giáo dục năng lực số hay tăng cường kiểm soát của nhà nước?”. Các em nêu quan điểm từ nhiều góc độ: quyền tiếp cận thông tin, quyền riêng tư, yêu cầu quản lý, cũng như vai trò của gia đình và cộng đồng.

Bên cạnh đó, hoạt động mô phỏng Liên Hợp Quốc (WISMUN) cho phép học sinh đóng vai đại diện các quốc gia thảo luận về thu hẹp khoảng cách số và bảo vệ trẻ em ở những nước đang phát triển. Đây được xem là cách tiếp cận để trẻ em không chỉ là đối tượng thụ hưởng, mà trở thành người tham gia vào thảo luận chính sách ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường.

Cyber Peace 2025 đặt tiếng nói học sinh làm trọng tâm: Học sinh không chỉ được bảo vệ, mà được trao quyền trở thành người tham gia kiến tạo không gian mạng an toàn. Việc tổ chức đối thoại giữa học sinh và đại diện các bộ, ngành như Bộ Công an, Bộ Ngoại giao hay Bộ Giáo dục thể hiện cách tiếp cận lấy trẻ em làm trung tâm - điều được nhiều tổ chức quốc tế khuyến nghị.

Đối Thoại “ Từ An ninh mạng Toàn cầu đến Công dân toàn cầu - Giáo dục trong kỉ nguyên số”, Bà Vũ Kim Chi - Cán bộ Giáo dục - Quỹ Nhi đồng liên hợp Quốc UNICEF Việt Nam và Tiến sĩ Nguyễn Vĩnh Sơn, Phó Chủ tịch Hội đồng Giáo dục Hệ thống Trường PTLC SNQT Wellspring, Tổng Hiệu trưởng trường Wellspring Hanoi.

Chia sẻ tại sự kiện, Tiến sĩ Nguyễn Vĩnh Sơn - Phó Chủ tịch Hội đồng Giáo dục Hệ thống Wellspring, Tổng Hiệu trưởng Wellspring Hanoi cho rằng, trẻ em phải phát triển trong hai không gian song song: đời thực và đời sống số. “Không gian mạng chứa đựng cả cơ hội lẫn thách thức. Điều quan trọng là trẻ có được trang bị kỹ năng, được hướng dẫn đúng cách và được kết nối với những hệ thống hỗ trợ đủ mạnh”, Tiến sĩ Nguyễn Vĩnh Sơn chia sẻ.

TS. Nguyễn Vĩnh Sơn cho rằng để bảo vệ trẻ em hiệu quả, cần xây dựng ba lớp “lá chắn”: công nghệ, kỹ năng và sự kết nối của gia đình - nhà trường - xã hội.

Lớp thứ nhất là lá chắn kỹ thuật, gồm hệ thống sàng lọc, cảnh báo, giám sát và bảo vệ từ sớm.

Lớp thứ hai là kiến thức và kỹ năng số, giúp học sinh làm chủ công nghệ, biết ứng xử an toàn và có trách nhiệm. Lớp thứ ba là vòng tay kết nối, trong đó gia đình và nhà trường tạo môi trường tin cậy để học sinh chia sẻ, tìm kiếm hỗ trợ khi gặp vấn đề trên mạng.

Trẻ em phải được đặt ở trung tâm của mọi giải pháp an toàn số

Tại phiên tọa đàm, bà Vũ Kim Chi - Cán bộ Giáo dục UNICEF Việt Nam cho biết chuyển đổi số mang lại nhiều cơ hội cho trẻ em trong học tập và tiếp cận thông tin, nhưng đồng thời khiến các em đối diện nhiều nguy cơ khó lường như lộ lọt thông tin cá nhân, tiếp xúc nội dung độc hại, bạo lực mạng, lừa đảo hay dụ dỗ trực tuyến.

Theo bà Vũ Kim Chi, khảo sát của UNICEF tại Việt Nam cho thấy cứ 5 trẻ thì có 1 trẻ thừa nhận bị bắt nạt trực tuyến, nhưng phần lớn không biết tìm kiếm sự hỗ trợ từ kênh nào. Đây là tín hiệu cảnh báo về sự thiếu hụt kỹ năng và hệ thống hỗ trợ dành cho trẻ em trên môi trường số.

UNICEF đang phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo triển khai khung năng lực số cho học sinh từ năm 2019, đồng thời hỗ trợ tập huấn giáo viên, cung cấp tài liệu về an toàn số và thúc đẩy các sáng kiến trao quyền cho thanh thiếu niên. 

Bà Vũ Kim Chi đánh giá hoạt động của Wellspring trong chiến dịch “Không một mình - Cùng nhau an toàn trực tuyến” là mô hình tích cực khi kết hợp giáo dục, kỹ năng và nghệ thuật để lan tỏa thông điệp. UNICEF kỳ vọng sự phối hợp giữa nhà trường, cơ quan quản lý, doanh nghiệp công nghệ và các tổ chức quốc tế sẽ tạo nên hệ sinh thái bảo vệ trẻ em toàn diện hơn.

Ngoài ra, bà Vũ Kim Chi cho rằng trẻ em đối tượng dễ bị tổn thương nhất nhưng ít ai biết rằng trẻ em được xem là trung tâm của mọi giải pháp. Theo bà, trẻ em cần được trao cơ hội tham gia xây dựng chính sách, sáng kiến và hoạt động liên quan, thay vì chỉ là đối tượng thụ hưởng.

UNICEF cam kết tiếp tục đồng hành cùng Chính phủ Việt Nam, Bộ GD&ĐT, các nhà trường và doanh nghiệp để phát triển chương trình giáo dục an toàn số, tăng cường hỗ trợ sức khỏe tinh thần và mở rộng sáng kiến tới trẻ em ở vùng sâu, vùng xa.

Cyber Peace 2025 tiếp tục lan tỏa Bộ nguyên tắc 6 điểm về an toàn số do Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05) - Bộ Công an biên soạn, gồm truy cập an toàn, giao tiếp lành mạnh, chia sẻ có trách nhiệm, giữ kết nối với gia đình - nhà trường, trang bị kỹ năng số và duy trì phòng ngừa chủ động.

Các tọa đàm bên lề của sự kiện.

Hoa hậu Hà Trúc Linh tham gia hưởng ứng sự kiện Cyber Peace 2025 bảo vệ trẻ em trên môi trường số.

Sự kiện khẳng định an toàn số là trách nhiệm của toàn xã hội, trong đó công nghệ chỉ đóng vai trò công cụ; yếu tố quyết định vẫn là sự đồng hành của gia đình, nhà trường và cộng đồng.

Cyber Peace 2025 gửi đi thông điệp rằng bảo vệ trẻ em trên môi trường số không có điểm kết thúc mà là quá trình lâu dài, liên tục và cần sự phối hợp đa ngành. Hà Nội, với vai trò đăng cai nhiều hoạt động của Công ước của Liên Hợp quốc về chống tội phạm mạng, đang trở thành điểm phát tín hiệu cho nỗ lực chung trong xây dựng một thế hệ học sinh Việt Nam tự tin, có kỹ năng và chủ động hành động vì một môi trường số an toàn.

Thu Uyên