Internet bùng nổ, trẻ em tiếp xúc sớm nhưng thiếu kỹ năng tự vệ

Trong bối cảnh thông tin trên không gian mạng ngày càng tác động mọi mặt tới đời sống xã hội, bên cạnh cơ hội học tập, sáng tạo và kết nối, thế hệ trẻ, đặc biệt là trẻ em đang phải đối mặt với nhiều rủi ro như bị bắt nạt trực tuyến, xâm hại, lừa đảo, tiếp cận nội dung độc hại,... Những nguy cơ này ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý, sức khỏe và sự phát triển toàn diện của trẻ.

Trung tá Đinh Thị Như Hoa - Trung tâm 2, Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Bộ Công an cảnh báo nhiều rủi ro trẻ em đang đối mặt trên môi trường mạng.

Chia sẻ tại buổi tập huấn, Trung tá Đinh Thị Như Hoa - Trung tâm 2, Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Bộ Công an cho biết, tốc độ phát triển của Internet và thiết bị thông minh khiến trẻ em trở thành nhóm chịu tác động mạnh nhất. Toàn cầu hiện có 5,26 tỷ người dùng Internet, chiếm 67,9% dân số; 5,78 tỷ người dùng điện thoại di động và hơn 63% dân số sử dụng mạng xã hội. Việt Nam nằm trong nhóm có tỷ lệ sử dụng Internet cao, với khoảng 79,8 triệu người dùng, tương ứng hơn 78% dân số; 95,4% người dùng Internet có tài khoản mạng xã hội và thời gian sử dụng Internet trung bình lên tới 6 giờ mỗi ngày.

Khảo sát “Tiếng nói trẻ em 2024” cho thấy mức độ tiếp xúc công nghệ của trẻ ngày càng sớm và sâu. Khoảng 76% trẻ sử dụng smartphone, 86,1% có tài khoản mạng xã hội; gần 97% dùng điện thoại ít nhất 1 giờ/ngày và 27% dùng tới 5 giờ/ngày. Đáng chú ý, mục đích sử dụng Internet của trẻ không tập trung vào học tập mà chủ yếu dành cho giải trí như xem phim, nghe nhạc.

Sự xuất hiện của các công cụ trí tuệ nhân tạo (AI) tạo sinh như ChatGPT, Gemini, Duolingo, Suno… làm tăng thêm mức độ gắn bó của trẻ với môi trường số. Theo bà Hoa, AI đang được trẻ sử dụng trong học tập, sáng tạo, thiết kế đồ họa, lập trình cơ bản và thậm chí hỗ trợ tâm lý thông qua các chatbot. Tuy nhiên, việc tiếp cận AI khi chưa có sự hướng dẫn rõ ràng sẽ kéo theo nhiều rủi ro đáng lo ngại.

Trung tá Đinh Thị Như Hoa chỉ ra bốn nhóm nguy cơ lớn mà trẻ em đang phải đối mặt:

Thứ nhất, tiếp cận nội dung không phù hợp. AI được huấn luyện từ dữ liệu Internet nên có thể tạo ra hoặc cung cấp các nội dung sai lệch, bạo lực, phản cảm hoặc không phù hợp với lứa tuổi. Trẻ dễ bị ảnh hưởng khi tiếp xúc với các nội dung này mà không có bộ lọc an toàn.

Thứ hai, rò rỉ dữ liệu cá nhân. Các trào lưu tạo ảnh bằng AI, đặc biệt là những ứng dụng yêu cầu tải ảnh chân dung, chứa nguy cơ thu thập dữ liệu khuôn mặt của trẻ. Bà Hoa cảnh báo nhiều ứng dụng không minh bạch về máy chủ, có thể chuyển dữ liệu ra nước ngoài để huấn luyện AI, tạo deepfake hoặc phục vụ hành vi xấu. Dữ liệu sinh trắc học, một khi bị khai thác, gần như không thể thu hồi.

Thứ ba, thao túng tâm lý. Chatbot AI có thể đưa ra nội dung sai lệch, khuyến khích hành vi tiêu cực hoặc khiến trẻ lệ thuộc vào việc chia sẻ cảm xúc với máy. Bà Hoa dẫn số liệu: hơn một triệu người mỗi tuần trò chuyện với chatbot về ý định tự tử. Một số trường hợp ở Mỹ và Canada đã tử vong sau khi chịu ảnh hưởng trực tiếp của các cuộc trò chuyện kéo dài với chatbot.

Thứ tư, lừa đảo trực tuyến. Theo thống kê của Bộ Công an, thiệt hại tài chính do lừa đảo trực tuyến trong năm 2024 gần gấp đôi năm 2023. Chỉ trong 9 tháng đầu năm 2025, cơ quan chức năng đã ghi nhận hơn 1.500 vụ lừa đảo trên không gian mạng. Đáng chú ý, hình thức “bắt cóc ảo” bằng deepfake giọng nói, video nhắm vào nhóm học sinh - sinh viên đang gia tăng. Khoảng 90% nạn nhân của loại tội phạm này là người trẻ, chủ yếu là nữ.

Ngoài ra, Trung tá lưu ý việc sử dụng Internet quá mức có thể làm suy giảm khả năng nhận thức, đặc biệt là kỹ năng ngôn ngữ và trí nhớ. Trẻ sử dụng AI để làm bài tập quá nhiều dễ hình thành tư duy ngắn hạn, giảm khả năng tự học và giải quyết vấn đề.

Xây dựng mô hình bảo vệ trẻ - cần chung tay của gia đình, nhà trường và báo chí

Từ những nguy cơ hiện hữu, Trung tá Như Hoa cho rằng giải pháp không chỉ nằm ở công cụ hay biện pháp kỹ thuật, mà là sự phối hợp liên ngành và nâng cao nhận thức cộng đồng. Bà đề xuất bốn nguyên tắc xây dựng môi trường trực tuyến an toàn cho trẻ:

Thứ nhất là tuân thủ. Trẻ cần được giáo dục tuân thủ pháp luật, quy tắc nền tảng và quy tắc về sử dụng Internet trong gia đình. Các gia đình nên thiết lập bộ quy ước rõ ràng về thời gian sử dụng thiết bị, mục đích sử dụng và nguyên tắc không chia sẻ thông tin cá nhân.

Thứ hai trang bị thông minh. Trẻ cần được trang bị các kỹ năng số phù hợp theo độ tuổi. Bà Hoa giới thiệu nhiều bộ tài liệu như “Cẩm nang cùng nhau an toàn trực tuyến”, bộ tài liệu “Be Internet Awesome” của Google, các khóa học kỹ năng số trên nền tảng Onthop dành cho học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông. Đối với trẻ khuyết tật thính giác, các tài liệu có ngôn ngữ ký hiệu giúp các em tiếp cận kiến thức một cách công bằng.

Thứ ba thận trọng. Trẻ và phụ huynh cần nắm được kỹ năng nhận diện lừa đảo trực tuyến, kiểm tra link, tên miền, dấu hiệu bất thường trong tin nhắn và các hành vi giả danh. 

Thứ tư tử tế. Thúc đẩy văn hóa ứng xử lành mạnh trên mạng, tôn trọng thông tin cá nhân của người khác, không lan truyền tin giả, không tham gia hoặc cổ vũ hành vi bắt nạt trực tuyến. Khi chứng kiến trẻ khác bị xâm hại, cần chủ động báo cáo tới các kênh hỗ trợ như cơ quan công an hoặc tổng đài 111.

Ngoài ra Trung tá Đinh Thị Như Hoa nhấn mạnh, báo chí giữ vai trò quan trọng trong việc định hướng nhận thức xã hội, lan tỏa kỹ năng và chia sẻ kiến thức về an toàn mạng. Báo chí là lực lượng “kết nối tri thức” giữa gia đình, nhà trường và cơ quan chức năng; đồng thời góp phần cảnh báo sớm trước các xu hướng công nghệ mới có thể gây nguy hại cho trẻ.

Bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng đang trở thành yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh Internet và AI phát triển nhanh chóng. Việc tăng cường kỹ năng số, nâng cao nhận thức, hoàn thiện công cụ hỗ trợ và xây dựng mô hình phối hợp giữa gia đình, nhà trường, cơ quan chức năng và báo chí được xem là giải pháp quan trọng để hình thành “lá chắn” bảo vệ trẻ trước các rủi ro trực tuyến. Khi các lực lượng cùng tham gia, môi trường số mới có thể trở thành không gian an toàn, lành mạnh và hỗ trợ sự phát triển toàn diện của trẻ em.

Thu Uyên