Toàn cảnh Hội trường.

Bảo đảm khung pháp lý đồng bộ cho đổi mới sáng tạo

Cho ý kiến tại hội trường, đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân, đoàn ĐBQH Thành phố Hồ Chí Minh đánh giá cao việc Ban soạn thảo dự án Luật đã chủ động rà soát các Luật có liên quan, chú trọng đánh giá tác động, bảo đảm sự thống nhất của hệ thống pháp luật và luôn bám sát thực tiễn. Điều đó cho thấy cách làm chính sách rất bài bản, khoa học, hướng tới một môi trường đổi mới sáng tạo thực sự là động lực cho sự phát triển. “Có những nội dung cử tri, cộng đồng doanh nghiệp rất quan tâm và thường xuyên gửi ý kiến đề xuất, đề nghị đã được Ban soạn thảo tiếp nhận, bổ sung trong quá trình hoàn thiện dự Luật như: Quy định về sàn giao dịch công nghệ; việc tiếp tục duy trì, củng cố mô hình Khu nông nghiệp công nghệ cao. Đây là lĩnh vực mà nhiều địa phương đang kỳ vọng được tháo gỡ cơ chế để sớm thu hút doanh nghiệp, thúc đẩy ứng dụng công nghệ vào sản xuất, nâng cao giá trị nông sản và phát triển chuỗi cung ứng hiện đại”, đại biểu chia sẻ.

Đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân, đoàn ĐBQH Thành phố Hồ Chí Minh phát biểu.

Đánh giá cao tinh thần cầu thị, sự công tâm và trách nhiệm của Ban soạn thảo, đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân nhấn mạnh đây không chỉ là yếu tố nâng cao chất lượng lập pháp mà còn góp phần củng cố niềm tin của cộng đồng khoa học – công nghệ, cũng như các địa phương, doanh nghiệp vào một môi trường chính sách ngày càng hoàn thiện và đồng hành với sự phát triển của đất nước. Đại biểu đề nghị ngay sau khi dự thảo Luật được Quốc hội thông qua, Chính phủ và các Bộ ngành liên quan sớm ban hành đầy đủ các văn bản hướng dẫn thi hành, để địa phương và doanh nghiệp có thể nhanh chóng triển khai trên thực tế, nhất là trong các lĩnh vực đang rất cần khung chính sách rõ ràng như nông nghiệp công nghệ cao và hoạt động của các sàn giao dịch công nghệ.

Đề xuất tích hợp công nghệ chiến lược, sandbox và ưu đãi đặc thù để nâng cao năng lực công nghệ quốc gia

Qua rà soát, đại biểu Phạm Trọng Nhân, đoàn ĐBQH Thành phố Hồ Chí Minh nhận thấy dù dự thảo Luật lần này đã sửa đổi khá nhiều, nhưng vẫn còn thiếu một số nội dung và rất cần xem xét bổ sung để thực sự mạnh dạn bước vào kinh tế công nghệ trong thời gian tới. Theo đó, đại biểu kiến nghị thiết kế lại Luật Chuyển giao công nghệ theo hướng: Tích hợp bắt buộc tiêu chí công nghệ chiến lược và mức độ sẵn sàng công nghệ khi thẩm định công nghệ; Áp dụng ưu đãi đặc thù cho chuyển giao công nghệ chiến lược; Thiết lập cơ chế thử nghiệm công nghệ gắn với Sandbox trong công nghệ cao; Dẫn chiếu bắt buộc danh mục công nghệ cao và công nghệ chiến lược do nhà nước ban hành.

Đại biểu Phạm Trọng Nhân, đoàn ĐBQH Thành phố Hồ Chí Minh phát biểu.

Chỉ ra thiếu sót trong dự thảo Luật, đại biểu Phạm Trọng Nhân cho biết, dự thảo Luật chưa có cơ chế bắt buộc chuyển giao công nghệ trong FDI - vấn đề đã được thảo luận nhiều trong thời gian qua. Báo cáo thẩm tra đã chỉ rõ chính sách lan tỏa công nghệ trong chuyển giao công nghệ, nhưng chính sách này chỉ dừng ở mức chú trọng và không tạo chuyển biến thực chất. Qua rà soát dự thảo Luật đại biểu kiến nghị: Một là, ưu đãi FDI chỉ áp dụng khi có cam kết và lộ trình chuyển giao công nghệ rõ ràng, đặc biệt với công nghệ chiến lược. Hai là, dự án FDI muốn hưởng ưu đãi tối đa phải có đối tác Việt Nam trong nghiên cứu phát triển hoặc trong làm chủ công nghệ lõi. Ba là, công nghệ chuyển giao phải đáp ứng chuẩn tiên tiến, không phải là thiết bị lạc hậu.

Đại biểu Phạm Trọng Nhân cũng nhận thấy còn khoảng trống về cơ chế nhà nước mua, giải mã và phổ biến công nghệ. Dự thảo Luật hiện mới chỉ nêu nguyên tắc chung, chưa có nội dung, quy trình hay tiêu chí cụ thể nào cho cơ chế đặc biệt quan trọng này. Trong khi đó, thông lệ quốc tế coi đây là công cụ trọng yếu để chống tụt hậu về công nghệ. Theo đó, đại biểu kiến nghị dự thảo Luật phải quy định: Nhà nước phải được quyền mua, giải mã và phổ biến công nghệ chuyển được; Thẩm định giá công nghệ là thủ tục bắt buộc theo chuẩn mức độ sẵn sàng công nghệ và tiêu chí công nghệ chiến lược. Đồng thời phải thành lập Trung tâm giải mã chuyển giao công nghệ Quốc gia.

Cũng theo đại biểu, dự thảo Luật đang bỏ trống liên quan đến chính sách xuất khẩu công nghệ của doanh nghiệp Việt Nam. “Chúng ta cần nghiên cứu để đẩy mạnh nội dung này, hỗ trợ bảo hộ sở hữu trí tuệ ở nước ngoài, cung cấp các chính sách tín dụng bảo lãnh cho thương mại công nghệ, và đặc biệt là cơ chế hỗ trợ đàm phán các hợp đồng quốc tế. Tôi kiến nghị bổ sung các nội dung hoặc một mục mới liên quan đến chuyển giao công nghệ từ Việt Nam ra nước ngoài để làm rõ điều kiện chuyển giao công nghệ quốc tế; cơ chế bảo hộ tài sản trí tuệ; ưu đãi thuế và tín dụng cho doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu công nghệ; và đặc biệt là chương trình quốc gia hỗ trợ thương mại hóa công nghệ của Việt Nam”, đại biểu kiến nghị.

Nhấn mạnh cần tách bạch công nghệ lõi và công nghệ thiết bị, đại biểu Phạm Trọng Nhân cho rằng khoảng trống này có thể khiến Việt Nam trở thành nơi nhập khẩu các thiết bị công nghệ lạc hậu. Do đó đại biểu kiến nghị: Bổ sung tiêu chí bắt buộc phân biệt cốt lõi thiết bị dựa trên mức độ sẵn sàng chuyển giao công nghệ và quyền sở hữu trí tuệ; Cấm chuyển giao công nghệ nếu tỷ lệ công nghệ lõi dưới ngưỡng tối thiểu; Cho phép chỉ định thẩm định bắt buộc đối với công nghệ có mức độ rủi ro cao.

Khoảng trống pháp lý và nguy cơ “chảy máu công nghệ”

Nhấn mạnh đa số công nghệ là vô hình không phải hữu hình, đại biểu Trương Trọng Nghĩa đoàn ĐBQH Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng việc lấy tiêu chí lãnh thổ, tiêu chí biên giới là không phù hợp với loại hình sản phẩm và dịch vụ này. “Thậm chí, nội dung công nghệ có thể nằm trong một chiếc USB nhưng hoàn toàn là vô hình... Quy định như vậy là không đầy đủ và không ngăn chặn được việc chảy máu chất xám/chảy máu công nghệ. Đồng thời, nó cũng không ngăn chặn được việc hạn chế công nghệ xấu vào Việt Nam”, đại biểu nhấn mạnh.

Đại biểu Trương Trọng Nghĩa đoàn ĐBQH Thành phố Hồ Chí Minh phát biểu.

Đại biểu Trương Trọng Nghĩa cũng đề nghị Ban Soạn thảo nghiên cứu sâu hơn, cân nhắc về các tranh chấp và chủ quyền tư pháp xảy ra nếu có. “Bây giờ, một công dân Việt Nam chuyển giao công nghệ hoặc sản phẩm công nghệ cho một công dân nước ngoài. Họ có thể sở hữu hoặc không sở hữu, và họ chuyển giao theo hợp đồng ký kết theo Bộ luật Dân sự của Việt Nam. Thậm chí, trong hợp đồng đó giữa hai công dân với nhau, người ta ghi rằng nếu có tranh chấp gì thì sẽ xét xử theo tòa án nước ngoài hay trọng tài nước ngoài, mà chúng ta vẫn coi đó là chuyển giao trong nước. Vậy khi có tranh chấp xảy ra, khi phát hiện chuyển giao đó có vấn đề, chúng ta xử theo luật nào?”, đại biểu đặt vấn đề. 

Hoàn thiện quy định về công nghệ mới, công nghệ xanh và phân công thẩm quyền

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng, đoàn ĐBQH Thành phố Hồ Chí Minh phát biểu.

Góp ý cụ thể các điều khoản dự thảo Luật, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng, đoàn ĐBQH Thành phố Hồ Chí Minh nhận thấy việc bổ sung các khái niệm công nghệ mới và công nghệ xanh tại Khoản 2 Điều 1 là cần thiết. Tuy nhiên định nghĩa về công nghệ mới là “chưa ứng dụng phổ biến tại Việt Nam” có nguy cơ tạo ra kẽ hở pháp lý cho việc nhập khẩu công nghệ đã lỗi thời trên thế giới. Do đó, đại biểu đề nghị Ban soạn thảo xem xét bổ sung tiêu chí định lượng rõ ràng; Đồng thời, yêu cầu công nghệ mới phải đạt trình độ tiên tiến theo chuẩn khu vực hoặc thế giới; Công nghệ xanh phải dựa trên các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia hoặc tiêu chuẩn ISO để bảo đảm tính minh bạch, tránh tùy tiện và kiểm soát chất lượng công nghệ nhập khẩu.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng cũng nhận thấy tại điểm c Khoản 2 và Khoản 3 Điều 14 giao thẩm quyền chủ trì có ý kiến về công nghệ cho cơ quan chuyên môn quản lý ngành, lĩnh vực cấp tỉnh, thay vì cơ quan chuyên môn về khoa học và công nghệ là chưa hợp lý. Điều này dẫn đến rủi ro về chất lượng thẩm định chuyên môn công nghệ đối với công nghệ hạn chế chuyển giao và công nghệ có nguy cơ tác động xấu đến môi trường. Theo đại biểu cần điều chỉnh theo hướng Sở Khoa học và Công nghệ cấp tỉnh là cơ quan chủ trì hoặc đồng chủ trì việc có ý kiến về công nghệ, bảo đảm tính khoa học và chặt chẽ trong việc kiểm soát công nghệ đầu tư tại địa phương.

Về tính chặt chẽ của cơ chế hậu kiểm tại Khoản 4 Điều 21, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng cho rằng việc bổ sung cơ chế hậu kiểm đối với trường hợp nhập khẩu máy móc có công nghệ hạn chế, cấm chuyển giao nhưng người nhập khẩu không xác định được công nghệ kèm theo tại Khoản 4 Điều 21, có nguy cơ bị lợi dụng để né tránh trách nhiệm tuân thủ pháp luật ngay từ đầu. Do đó, đề nghị Ban soạn thảo xem xét quy định chi tiết và nghiêm ngặt về nghĩa vụ chứng minh và giải trình của doanh nghiệp trong việc không xác định được bản chất công nghệ kèm theo. Đồng thời, làm rõ chế tài pháp lý nặng hơn nếu phát hiện hành vi cố ý vi phạm sau hậu kiểm, nhằm ngăn chặn triệt để việc nhập khẩu công nghệ lạc hậu.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng cũng nhận thấy việc bổ sung Điều 35A về vai trò Nhà nước mua và phổ biến công nghệ phục vụ mục tiêu công cộng là chiến lược, đặc biệt là quyền chuyển giao và quyền sử dụng công nghệ trong trường hợp cấp thiết. Do đó, đề nghị Ban soạn thảo cần làm rõ ràng và chặt chẽ về nguồn vốn ngân sách và cơ chế quản lý tài chính cho hoạt động mua công nghệ này. Đồng thời, quy định chi tiết về quy trình xác định tình trạng cấp thiết và có cơ chế bồi thường thỏa đáng cho chủ sở hữu công nghệ khi áp dụng biện pháp đặc biệt, nhằm cân bằng giữa lợi ích công và quyền tài sản hợp pháp của tổ chức, cá nhân theo đúng tinh thần pháp quyền.

Chuyển từ kiểm soát sang thúc đẩy đổi mới sáng tạo, phát triển thị trường công nghệ thực chất

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng giải trình tại hội trường.

Giải trình các vấn đề đại biểu nêu, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, mục tiêu chính sửa đổi Luật Chuyển giao công nghệ lần này là hình thành thị trường công nghệ một cách thực chất. Chuyển giao công nghệ trở thành cơ chế lan tỏa và thương mại hóa nhằm đưa công nghệ vào sản xuất nhanh hơn và mạnh hơn. “Chúng ta chuyển từ kiểm soát chuyển giao sang thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Luật giảm thủ tục hành chính, chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, tạo cơ chế thông thoáng. Luật phát triển các tổ chức trung gian để doanh nghiệp nhanh chóng nhận công nghệ mới, làm chủ và đổi mới công nghệ. Chuyển từ duy công nghệ là máy móc, thiết bị sang công nghệ là tri thức, dữ liệu, thuật toán, phần mềm, trí tuệ nhân tạo (AI). Coi tất cả đều là đối tượng chuyển giao như nhau”, Bộ trưởng nhấn mạnh.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, về một số nội dung cụ thể, dự thảo Luật mở rộng các đối tượng công nghệ mới và hình thức chuyển giao công nghệ mới. Ngoài quyền về sở hữu và sử dụng, luật mở rộng thêm các công nghệ phái sinh, công nghệ đồng phát triển, chuyển giao công nghệ tạm thời và chuyển giao theo kết quả. Đồng thời cho phép "sandbox" về chuyển giao công nghệ; Bổ sung các đối tượng công nghệ mới như thiết kế, thuật toán, mô hình, dữ liệu, AI; Có cách tiếp cận mới đối với các đối tượng công nghệ vô hình. Bên cạnh đó, việc phân cấp thẩm định công nghệ cho địa phương phải đi kèm với thiết kế một tiêu chí thống nhất quốc gia.

Cũng theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, để thúc đẩy mạnh mẽ thị trường khoa học công nghệ và chuyển giao công nghệ, Luật quy định thêm về phát triển các tổ chức trung gian như: môi giới, tư vấn, đánh giá công nghệ, định giá, và kết nối cung cầu. Đây là những cái mà chúng ta đang yếu liên quan đến các tổ chức trung gian. Luật hỗ trợ tổ chức các sàn giao dịch và hỗ trợ ngân sách cho đổi mới công nghệ. “Để đảm bảo tính linh hoạt, thích ứng nhanh với sự thay đổi của công nghệ, các quy định cụ thể có định lượng sẽ giao Chính phủ ban hành. Nhà nước luôn giữ quyền hậu kiểm công nghệ với chế tài mạnh. Điều này nhằm tránh việc nâng khống giá công nghệ, đưa công nghệ lạc hậu, gây hại môi trường vào Việt Nam. Nhà nước quan tâm đồng bộ cả nghiên cứu, phát triển, thử nghiệm và ứng dụng ở Việt Nam. Đặc biệt, ở Việt Nam còn phải đặc biệt quan tâm đến công đoạn từ công nghệ thành sản phẩm thương mại”, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng chia sẻ.

Theo Cổng thông tin điện tử Quốc hội