Trưởng Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ Nguyễn Tuấn Anh điều hành phiên thảo luận tại Tổ 11.

Lĩnh vực trí tuệ nhân tạo còn “mới, lạ”, liên quan tới nhiều luật khác

Thảo luận tại Tổ 11, gồm đoàn ĐBQH Thành phố Cầm Thơ và Đoàn ĐBQH tỉnh Điện Biên, Đại biểu Lê Thị Thanh Lam, Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ cho biết, Nghị quyết 57 của Trung ương đã đặt vấn đề quan tâm phát triển trí tuệ nhân tạo. Trung ương cũng đã có yêu cầu xây dựng các nguyên tắc liên quan. Vì vậy, nếu đưa nội dung AI vào chiến lược, kế hoạch phát triển khoa học – công nghệ, hoặc trong khuôn khổ một luật đang được sửa đổi, bổ sung, ví dụ như luật liên quan đến khoa học, công nghệ hoặc đổi mới sáng tạo thì sẽ tiết kiệm hơn và hiệu quả hơn, phù hợp hơn với định hướng chung. 

Ảnh Lâm Hiển

“Không phải nội dung nào cũng nhất thiết phải tách thành một luật riêng. Nếu quá gấp gáp mà chưa có thời gian nghiên cứu sâu, rất có thể chúng ta sẽ xây dựng một dự án luật chưa sát thực tiễn. Trong khi đó, nhiều nội dung về khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo hay AI có sự giao thoa, trùng lặp. Nếu tách thành nhiều luật, có nguy cơ chồng chéo về phạm vi điều chỉnh, hành vi bị cấm, cơ chế quản lý”, đại biểu Lê Thị Thanh Lam bày tỏ quan điểm.

Do đó, Đại biểu Lê Thi Thanh Lam thiên về phương án đưa nội dung AI vào một chiến lược hoặc một chương trong dự án luật khác. Theo đại biểu, cách làm này sẽ tránh trùng lặp, tránh chồng chéo, giảm chi phí xây dựng luật, đồng thời giúp người dân và các tổ chức dễ tiếp cận hơn, không phải tra cứu quá nhiều văn bản khác nhau cho cùng một lĩnh vực.

Đại biểu Lê Thị Thanh Lam, Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ phát biểu.

Tương tự, Đại biểu Lò Thị Luyến, Đoàn ĐBQH tỉnh Điện Biên cũng lo ngại, lĩnh vực trí tuệ nhân tạo hiện còn rất “mới, lạ”, liên quan tới nhiều luật khác, việc xây dựng ban hành luật sẽ là “hơi vội vàng” khi chưa kịp đánh giá những vấn đề đang diễn ra trên thực tế.

Nhìn từ góc độ xây dựng luật để đảm bảo đạt được cả hai mục tiêu là quản lý và phát triển như Tờ trình của Chỉnh phủ, đại biểu Lò Thị Luyến “cũng thấy chưa thấu đáo”.

Về mặt quản lý, theo đại biểu Lò Thị Luyến, trong dự án luật chưa dự liệu được hết những vấn đề trong tương lai. Đại biểu ví dụ về vấn đề giới hạn độ tuổi giới trẻ được tiếp cận AI, “Vừa qua, trên thế giới đã có một số quốc gia ban hành quy định về độ tuổi tối thiểu để trẻ em được tiếp cận AI; trong khi đó, một số nước xung quanh chúng ta lại chưa cấm, điều này khiến tôi rất lo ngại”, đại biểu Lò Thị Luyến bày tỏ.

Theo đại biểu, hiện trong dự thảo luật chỉ mới quy định tại Điều 7 về các mức độ rủi ro gồm: rủi ro chấp nhận được, rủi ro thấp, rủi ro trung bình và rủi ro cao; “phạm vi như vậy là chưa rộng và chưa đủ”.

Đại biểu Lò Thị Luyến, Đoàn ĐBQH tỉnh Điện Biên phát biểu.

“Đối với thế hệ trẻ, nếu chúng ta không hạn chế độ tuổi tiếp cận AI, thực tế đã có những quốc gia không cấm và trẻ em ở đó nghe theo AI, xem AI như bạn, thậm chí yêu AI hoặc kết hôn với AI. Nếu trẻ chưa đủ nhận thức mà được tiếp cận sớm với AI, thì rất nguy hiểm. Thực tế, vừa rồi một số nước châu Âu đã thông qua luật hạn chế độ tuổi tiếp cận AI.”  Nhấn mạnh như vậy, đại biểu Lò Thị Luyến đề nghị dự thảo luật cần quan tâm đầy đủ hơn đến nội dung này.

Xây dựng Dự án luật Trí tuệ nhân tạo để tạo thế chủ động, "dẫn đường" 

Ở góc độ khác, một số đại biểu cho rằng cần thiết phải xây dựng Dự án luật Trí tuệ nhân tạo để tạo thế chủ động, "dẫn đường" cho lĩnh vực rất mới này. Việc xây dựng luật cũng nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển của quốc gia và xu hướng chung của thế giới.

Theo Đại biểu Tô Ái Vang, Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ nhiều chủ trương lớn của Đảng yêu cầu chúng ta phải thích ứng với sự phát triển của khoa học công nghệ 4.0, cụ thể như: Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng; Nghị quyết 52 của Bộ Chính trị về chủ động tham gia cách mạng công nghiệp 4.0; Mục tiêu duy trì chỉ số đổi mới sáng tạo trong top 3 ASEAN; Phấn đấu để kinh tế số chiếm khoảng 20% GDP; Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, trong đó định hướng Việt Nam trở thành một trong ba nước dẫn đầu Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển AI...

Đại biểu Tô Ái Vang, Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ phát biểu.

“Với những mục tiêu này, chúng ta bắt buộc phải có quy định pháp luật làm nền tảng, đảm bảo sự phù hợp với thông lệ quốc tế, thuận lợi cho hội nhập và hợp tác, và tạo điều kiện phát huy ứng dụng AI”, đại biểu Tô Ái Vang nhấn mạnh.

Đại biểu Lê Minh Nam cũng cho rằng, thị trường trí tuệ nhân tạo đang được sử dụng rất phổ biến và hiệu quả trong thời gian vừa qua. Ngay tại Quốc hội, chúng ta cũng đã triển khai Quốc hội số, “bình dân học vụ số”, khai thác hiệu quả AI và đã thu được những giá trị rất tích cực. “Khi việc sử dụng đã phổ biến, phạm vi tác động rộng, lại là một lĩnh vực mới, thì rất cần có quy định pháp luật để quản lý, chứ chỉ quản lý bằng Nghị quyết hoặc các văn bản dưới luật là không đủ bảo đảm”.

Do đó, theo đại biểu Lê Minh Nam, việc ban hành một đạo luật riêng sẽ giúp tạo lập cơ sở pháp lý ban đầu, sau đó có thể từng bước hoàn thiện, sửa đổi, bổ sung. “Với các luật liên quan đến công nghệ, đặc biệt là AI, do tính biến động nhanh, có thể không đòi hỏi “độ dài tuổi thọ” quá lớn, mà chấp nhận việc phải sửa đổi sớm, cập nhật thường xuyên. Nếu không bắt đầu đi thì chúng ta sẽ không kịp nắm bắt thị trường. Vì vậy, tôi cho rằng, việc ban hành luật là rất cần thiết”, đại biểu nói.

Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh, Trưởng đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ bày tỏ tán thành việc ban hành Luật Trí tuệ nhân tạo theo hướng luật khung. Tuy nhiên, đề nghị cần tiếp tục rà soát, hoàn thiện để đảm bảo quy định khung nhưng phải “rõ ràng, vững chắc”, tránh quy định quá chung chung, khó hiểu, khó định lượng, khó hướng dẫn.

Xây dựng bộ quy tắc đạo đức AI

Nghiên cứu kinh nghiệm thực tiễn tại nhiều quốc gia, đại biểu Nguyễn Tuấn Anh cho biết, quá trình xây dựng chính sách về trí tuệ nhân tạo thường bắt đầu bằng việc ban hành các khung đạo đức và nguyên tắc hướng dẫn, sau đó mới đánh giá thực tiễn để hoàn thiện và tiến tới xây dựng luật. 

Đại biểu cũng cho rằng, Điều 27 dự thảo Luật đã bước đầu xác định các nguyên tắc cơ bản, tuy nhiên, đề nghị nghiên cứu bổ sung nguyên tắc chung về đạo đức để giao Chính phủ quy định chi tiết, trong đó có tham chiếu các giá trị của các tổ chức quốc tế. Đồng thời, đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu việc bổ sung nguyên tắc “chịu trách nhiệm giải trình của các bên liên quan về tác động đạo đức và xã hội của hệ thống AI trong suốt quá trình từ nghiên cứu đến sử dụng hệ thống”; làm rõ mối quan hệ giữa quy tắc đạo đức (tính khuyến nghị) và nghĩa vụ pháp lý (tính bắt buộc). 

Bên cạnh đó, Điều 28 dự thảo Luật mới chỉ quy định trách nhiệm đạo đức đối với khu vực nhà nước, trong khi các ứng dụng AI của khu vực tư nhân (như y tế, tài chính, giáo dục…) cũng có thể gây ra tác động xã hội và đạo đức tương tự. Do đó Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh đề nghị nghiên cứu, cân nhắc bổ sung nội dung quy định về trách nhiệm đạo đức trong khu vực tư nhân, bảo đảm tính toàn diện trong quy định của Luật.

Đồng tình cần có quy định rõ về đạo đức trong hoạt động AI, đại biểu Đào Chí Nghĩa, Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ cũng đề nghị trong dự thảo luật xác định cụ thể hành vi nào là vi phạm đạo đức, hành vi nào là được khuyến khích. Theo đại biểu, cần tách thành hai nhóm: Nhóm hành vi bị nghiêm cấm hoàn toàn, không được triển khai; Nhóm hành vi được khuyến khích, tạo điều kiện để phát triển AI lành mạnh.

Đại biểu Đào Chí Nghĩa, Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ.

Cũng quan tâm tới vấn đề về rủi ro đạo đức AI, đại biểu Lê Minh Nam cho biết, rủi ro từ việc ứng dụng AI, nếu xảy ra, có thể gây hệ quả rất nặng nề, phạm vi cực kỳ rộng, khó kiểm soát, khó khắc phục. “AI, nếu sử dụng cho mục đích tích cực, thì rất tích cực; nhưng nếu sử dụng tiêu cực, thì hệ lụy rất lớn”. Theo đại biểu, đối với các tổ chức, cơ quan, việc quản lý, kiểm soát thông qua các quy định và chế tài còn tương đối thuận lợi; nhưng đối với cá nhân người dùng, việc kiểm soát không đơn giản. Nếu người sử dụng AI không đúng cách, thì vấn đề kiểm soát hành vi rất khó.

Tán thành với ý kiến đại biểu Nguyễn Tuấn Anh đã đề cập về kinh nghiệm nhiều nơi đã xây dựng bộ quy tắc đạo đức trong ứng dụng AI. Song đại biểu Lê Minh Nam cũng còn băn khoăn, “đã nói đến đạo đức thì bên cạnh cơ chế quản lý đối với tổ chức, vẫn phải dựa nhiều vào tính tự giác, ý thức trách nhiệm của người dùng. Để yêu cầu đạo đức trong sử dụng AI thực sự đi vào cuộc sống, cần có yếu tố khuyến khích, thuyết phục, giáo dục, tuyên truyền… chứ không chỉ là chế tài”.

Thu Hương (tổng hợp)