Sovereign AI là gì?

Theo định nghĩa của NVIDIA, Sovereign AI (AI có chủ quyền) là năng lực của một quốc gia tự xây dựng, vận hành và kiểm soát hệ thống AI dựa trên hạ tầng tính toán, dữ liệu, lực lượng nhân sự và hệ sinh thái doanh nghiệp của chính quốc gia, phục vụ lợi ích quốc gia.

Đây là một chiến lược then chốt giúp các quốc gia duy trì quyền kiểm soát công nghệ AI trong bối cảnh thế giới số hóa ngày càng sâu rộng. Khác với việc phụ thuộc vào các nền tảng và dữ liệu AI nước ngoài, Sovereign AI xây dựng dựa trên hạ tầng công nghệ nội địa, giúp đảm bảo an ninh dữ liệu, quyền riêng tư và sự chủ động trong phát triển công nghệ số.

Theo bà Angie Lee, Giám đốc Truyền thông doanh nghiệp của NVIDIA chia sẻ tại Hội nghị toàn cầu về AI và điện toán tăng tốc (NVIDIA GTC), kể từ khi công nghệ AI tạo sinh xuất hiện, nhu cầu đầu tư vào năng lực AI có chủ quyền đang trở thành yêu cầu cấp thiết với các quốc gia trên toàn cầu. Công nghệ này đang làm thay đổi mạnh mẽ thị trường, thách thức các mô hình quản trị, truyền cảm hứng cho nhiều ngành công nghiệp mới và định hình lại các lĩnh vực truyền thống, từ trò chơi điện tử cho đến dược phẩm sinh học. AI cũng đang làm thay đổi bản chất công việc khi ngày càng nhiều người trong các ngành nghề khác nhau bắt đầu sử dụng các trợ lý AI để tăng hiệu quả lao động.

AI có chủ quyền không chỉ là câu chuyện về công nghệ, mà còn bao gồm cả hạ tầng vật lý và dữ liệu. Trong đó, hạ tầng dữ liệu là yếu tố cốt lõi, bao gồm các mô hình nền tảng được phát triển bởi các nhóm trong nước, huấn luyện trên dữ liệu bản địa để phản ánh đúng đặc trưng về phương ngữ, văn hóa và tập quán của từng quốc gia. Cách tiếp cận này giúp AI trở nên gần gũi và bao trùm hơn với người dùng.

Chẳng hạn, các mô hình AI giọng nói có thể giúp bảo tồn và phục hồi các ngôn ngữ bản địa đang dần mai một. Các mô hình ngôn ngữ lớn không chỉ dạy AI hiểu và sử dụng ngôn ngữ con người, mà còn có thể viết mã phần mềm, phát hiện gian lận tài chính, hay dạy robot những kỹ năng vận động phức tạp.

Việt Nam cũng có một số dự án huấn luyện AI với dữ liệu bản địa, trong đó nổi bật là dự án ViGen của nhóm "AI for Vietnam", tập hợp một số chuyên gia công nghệ hàng đầu đang làm việc cho các Big Tech thế giới như Lê Viết Quốc (Google), Trần Việt Hùng (Got it)...

Chiến lược Sovereign AI của Việt Nam

Theo ông Đoàn Đại Phong, Phó tổng giám đốc Tổng công ty Giải pháp doanh nghiệp Viettel (Viettel Solutions), khi chúng ta tự chủ được phần lõi của hệ thống AI, sẽ dễ dàng vừa tuân thủ pháp lý, vừa an toàn, tạo giá trị kinh tế phù hợp bối cảnh Việt Nam, đồng thời vẫn mở để hợp tác theo chuẩn quốc tế.

Cũng theo ông Phong, nhận thức được tầm quan trọng chiến lược của AI có chủ quyền, Việt Nam đã xác định đây là một bước đi quan trọng để xây dựng trung tâm đổi mới sáng tạo, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và bảo vệ an ninh quốc gia. Việt Nam không chỉ muốn làm chủ công nghệ AI mà còn muốn xây dựng hệ sinh thái, nguồn nhân lực và hạ tầng AI theo hướng chủ quyền, tránh phụ thuộc vào các tập đoàn công nghệ nước ngoài lớn.

Hiện nay Việt Nam cũng đã có một số điều luật và quy định đóng vai trò khung pháp lý định hình chủ quyền số và nền tảng cho Sovereign AI. Đó là Luật An ninh mạng, Nghị định 53/2022/NĐ-CP, Nghị định 13/2023/NĐ-CP và Luật Viễn thông 2023. Dự kiến Luật Trí tuệ nhân tạo sẽ được trình Quốc hội cuối năm 2025, quy định quản lý AI dựa trên mức độ rủi ro, dán nhãn minh bạch và ưu đãi cho nghiên cứu phát triển AI.

Bên cạnh khung pháp lý, theo ông Phong, chiến lược Sovereign AI của Việt Nam còn tập trung vào 4 yếu tố khác gồm:

Hạ tầng vật lý và kỹ thuật: Các tập đoàn viễn thông lớn như Viettel, VNPT đóng vai trò nhà cung cấp hạ tầng Sovereign AI với mạng lưới trung tâm dữ liệu lớn đạt chuẩn quốc tế, năng lực triển khai AI Factory và Cloud nội địa theo mô hình GPU-as-a-Service và mạng lưới vùng biên (Edge) thông qua AI-RAN và Edge Computing.

Chủ quyền dữ liệu: Dữ liệu nhạy cảm và dữ liệu công dân phải được lưu trữ và xử lý hoàn toàn trên lãnh thổ Việt Nam dưới khung pháp lý bảo vệ nghiêm ngặt, đảm bảo quyền riêng tư và an ninh thông tin.

Phát triển nguồn nhân lực: Đầu tư mạnh mẽ vào đào tạo đội ngũ chuyên gia AI, thúc đẩy hợp tác quốc tế và đồng phát triển các mô hình AI mở phù hợp với nhu cầu quốc gia.

Ưu tiên ứng dụng thực tiễn: Tập trung phát triển AI ứng dụng trong các lĩnh vực thiết yếu như chính phủ số, y tế, giáo dục, giao thông, năng lượng để giải quyết các bài toán cụ thể của Việt Nam, từ đó thúc đẩy chuyển đổi số toàn quốc.

Chia sẻ tại NVIDIA AI Day 2025 tổ chức ở TPHCM, ông Phạm Minh Tuấn - CEO FPT Software - cho rằng “chủ quyền” là một giá trị then chốt, Nhiệm vụ của chúng ta không chỉ là phát triển đất nước, không chỉ bảo vệ độc lập trên không gian mạng, mà còn phải đảm bảo an ninh quốc gia, quyền riêng tư của người dân, và khả năng chống chịu trước những yếu tố tác động từ bên ngoài", ông Tuấn nói.

Đồng tình với nhận định này, Chủ tịch VNG Lê Hồng Minh chia sẻ: “AI có chủ quyền là phải xây dựng được các ứng dụng và mô hình kinh doanh AI thực chất, có giá trị riêng biệt, trong bối cảnh vốn đầu tư của Việt Nam còn rất nhỏ so với thế giới".

4 trụ cột chiến lược Soveregn AI Việt Nam

Sở hữu và phát triển Sovereign AI giúp Việt Nam bảo đảm an ninh số, chủ động trong việc sử dụng công nghệ AI, và tạo sức mạnh cạnh tranh trong kinh tế số. Tuy nhiên, chiến lược cũng phải đối mặt với thách thức về nguồn lực đầu tư, xây dựng hạ tầng công nghệ đồng bộ, phát triển nhân lực chất lượng cao và hoàn thiện pháp luật điều chỉnh phù hợp nhanh với công nghệ AI phát triển.

Phó Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC), ông Võ Xuân Hoài cho rằng thách thức lớn nhất ở Việt Nam xoay quanh nguồn nhân lực và chính sách. “Phát triển đội ngũ nhân tài AI đang là ưu tiên quan trọng nhất, cần được triển khai ngay một cách có hiệu quả với mục tiêu có hơn 50.000 kỹ sư trong những năm tới. Đồng thời Chính phủ cần ban hành chính sách mang tính hỗ trợ toàn diện cho startup và cộng đồng nhân lực, qua đó hình thành hệ sinh thái khởi nghiệp AI trong vòng 5 năm tiếp theo”, ông Võ Xuân Hoài chia sẻ.

Còn theo ông Đoàn Đại Phong, chiến lược Sovereign AI của Việt Nam nên dựa trên 4 trụ cột gồm:

Thứ nhất là ưu tiên bài toán Việt Nam. Tập trung vào các lĩnh vực thiết thực như chính phủ số, y tế, giáo dục, giao thông, năng lượng, tạo lực kéo cho toàn hệ sinh thái AI.

Thứ hai là Nhà nước định hướng và dẫn dắt. Xác định lĩnh vực ưu tiên, tiêu chuẩn dữ liệu và mục tiêu chiến lược, tạo hành lang cho doanh nghiệp, viện nghiên cứu, trường đại học cùng phát triển giải pháp.

Thứ ba là sản phẩm thực tiễn. Chuyển đổi use-case ưu tiên thành sản phẩm/dịch vụ AI có KPI và ROI rõ ràng, vận hành trên chuẩn dữ liệu API compute trong nước.

Thứ tư là khung dữ liệu và pháp lý. Trong đó, xây dựng cơ chế quản lý, chia sẻ, bảo vệ dữ liệu, đồng thời thúc đẩy phát triển dữ liệu công (public data) làm nền cho AI quốc gia.

Việc phát triển Sovereign AI được xem là then chốt để Việt Nam không chỉ giữ vững an ninh quốc gia trong môi trường số mà còn tạo đà bứt phá về công nghệ, kinh tế. AI như một cơ sở hạ tầng nền tảng quốc gia có thể tương tự điện, internet, giúp mọi cá nhân và doanh nghiệp tiếp cận các công cụ số thông minh.