Dự án Luật Chuyển đổi số xác định rõ nguyên tắc: quản lý, điều hành trên môi trường số là mặc định; quản lý trên giấy chỉ là ngoại lệ. Nhà nước có trách nhiệm bảo đảm mọi công dân, không phân biệt độ tuổi, giới tính, trình độ hay điều kiện địa lý, đều có cơ hội tiếp cận và sử dụng dịch vụ công trực tuyến. Đây là bước tiếp cận cấu trúc theo “hành trình cuộc sống”, gắn với từng nhóm thủ tục theo vòng đời cá nhân và doanh nghiệp - thay vì tư duy chia theo bộ, ngành như trước. Việc thiết kế dịch vụ theo các sự kiện cuộc sống giúp giảm thủ tục, giảm trùng lặp, tiết kiệm thời gian, chi phí… và tạo ra nguồn động lực để hiện thực hóa mục tiêu xây dựng Chính phủ số và nền hành chính số chuyên nghiệp, hiện đại.

Chia sẻ dữ liệu bắt buộc để xóa “điểm nghẽn” liên thông

Thực tế khảo sát của Cục Chuyển đổi số quốc gia tại nhiều địa phương cho thấy, khó khăn lớn nhất hiện nay không phải là nhận thức hay khả năng ứng dụng công nghệ của người dân, mà nằm ở điểm nghẽn kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan Nhà nước. Nhiều cơ sở dữ liệu chuyên ngành vẫn chưa được kết nối, khai thác ở cấp tỉnh; các hệ thống chuyên ngành còn thường xuyên trục trặc, mất kết nối với hệ thống giải quyết thủ tục hành chính của địa phương, hoặc chưa đồng bộ với Cổng dịch vụ công Quốc gia. Điều này dẫn tới thực trạng người dân, doanh nghiệp phải cung cấp lại một thông tin nhiều lần, phải bổ sung hồ sơ giấy thủ công, chứng từ bản cứng trong quá trình thực hiện thủ tục điện tử. Hệ quả là hiệu quả chuyển đổi số bị giảm đi đáng kể, làm méo mó mục tiêu một cửa điện tử, làm giảm niềm tin vào sự thông suốt của quy trình số hóa.

Phó trưởng đoàn chuyên trách phụ trách Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Trị Hoàng Đức Thắng phát biểu tại Tổ về Dự án Luật Chuyển đổi số.

Cho ý kiến về Dự án Luật Chuyển đổi số, đại biểu Hoàng Đức Thắng (Quảng Trị) đề nghị dự thảo luật cần cụ thể hóa mạnh mẽ hơn, nhằm chấm dứt tình trạng thiếu liên thông dữ liệu kéo dài nhiều năm. Đại biểu gợi ý nghiên cứu bổ sung một chương hoặc một mục riêng về kết nối và chia sẻ dữ liệu trong hoạt động chuyển đổi số của cơ quan nhà nước, thay vì để rải rác trong các nhóm điều khoản khác. Theo đại biểu, ít nhất nội dung này có thể đặt trong Chương Chính phủ số hoặc Chương Hạ tầng số, với các quy định rõ ràng: Các cơ quan trong hệ thống chính trị phải kết nối, liên thông cơ sở dữ liệu quốc gia, cơ sở dữ liệu chuyên ngành theo kiến trúc thống nhất; bộ, ngành khi xây dựng hệ thống thông tin chuyên ngành phải bảo đảm khả năng tích hợp vào nền tảng dùng chung; địa phương có trách nhiệm hoàn thành kết nối cơ sở dữ liệu của mình với hệ thống cấp trên.

Không chỉ vậy, Luật cần giao Chính phủ ban hành Nghị định chi tiết về quy trình chia sẻ dữ liệu bắt buộc giữa các cơ quan Nhà nước. Điểm mấu chốt cần được thể chế hóa: bất kỳ thủ tục nào yêu cầu dữ liệu mà Nhà nước đã có, thì công dân không phải cung cấp lại. Nếu thành nguyên tắc pháp lý bắt buộc - thay vì “khuyến nghị” - quy định này sẽ phá được điểm nghẽn lớn nhất của liên thông dữ liệu quốc gia hiện nay, tạo nền tảng cho dịch vụ số thông suốt một cửa liên thông thực sự, đúng nghĩa “Nhà nước phục vụ”.

Đồng quan điểm, đại biểu Trần Quốc Quân (Tây Ninh) chỉ rõ thực tế: hiện mỗi địa phương đang tự xây dựng quy trình tiếp nhận hồ sơ thủ tục hành chính riêng dựa trên các thủ tục chung của bộ ngành. Điều này dẫn đến việc khi thực hiện tiếp nhận hồ sơ “phi địa giới hành chính” trở nên phức tạp, rối rắm và nhiều trường hợp không thể xử lý. Đại biểu dẫn ví dụ: một hồ sơ chuyển mục đích sử dụng đất từ Đồng Tháp được tiếp nhận tại Tây Ninh theo quy trình của Tây Ninh, nhưng khi chuyển ngược về Đồng Tháp thì lại không thực hiện được. Sự thiếu thống nhất quy trình này đang tạo ra rào cản mới thay vì gỡ bỏ rào cản cũ.

Vì vậy, đại biểu Trần Quốc Quân đề nghị quy định rõ trong Luật về một đơn vị chủ quản xây dựng bộ nguyên tắc chung, bảo đảm thống nhất về hướng dẫn, tiêu chuẩn và quy trình toàn quốc. Khi đó, hệ thống dịch vụ công trực tuyến sẽ đồng bộ, thống nhất, triển khai được xuyên địa phương, và đặc biệt là không làm khó cấp cơ sở. Đây chính là tinh thần trọng tâm của “chuyển đổi số toàn dân” không chỉ số hóa thủ tục, mà còn làm phẳng cơ chế phối hợp, xóa bỏ “ranh giới hành chính” trong quy trình cung cấp dịch vụ công.

Thu hẹp khoảng cách số, bảo đảm chuyển đổi số bao trùm

Một nội dung được nhiều đại biểu nhấn mạnh là tính bao trùm trong chuyển đổi số, đặc biệt với vùng sâu, vùng xa, miền núi, hải đảo và các nhóm yếu thế. Đại biểu Hoàng Đức Thắng (Quảng Trị) cho biết, hiện nay nhiều vùng vẫn chưa có hạ tầng Internet ổn định; việc sử dụng thiết bị công nghệ của người dân còn hạn chế; chi phí mua smartphone hay gói cước dữ liệu vẫn là gánh nặng với các hộ nghèo. Chính yếu tố tài chính và hạ tầng này đang khiến một bộ phận người dân nông thôn, miền núi “bị bỏ lại phía sau” khi chính quyền triển khai dịch vụ công trực tuyến.

Từ thực tế đó, đại biểu Hoàng Đức Thắng đề nghị dự án Luật bổ sung quy định rõ về bảo đảm điều kiện chuyển đổi số bao trùm. Nhà nước cần ưu tiên đầu tư phủ sóng Internet băng rộng đến tất cả các thôn, bản, cùng với chính sách hỗ trợ thiết bị, gói cước cho hộ nghèo, cận nghèo, đối tượng chính sách. Song song, cần có chương trình phổ cập kỹ năng số cho người cao tuổi, nông dân, đồng bào dân tộc thiểu số. Các cổng dịch vụ công, ứng dụng Chính phủ điện tử phải dễ tiếp cận, tuân thủ tiêu chuẩn hỗ trợ người khuyết tật, hỗ trợ đa ngôn ngữ, phù hợp với thiết bị cấu hình thấp và mạng yếu. Khi luật hóa cam kết chuyển đổi số toàn dân, Việt Nam sẽ từng bước thu hẹp khoảng cách số giữa thành thị - nông thôn, tạo công bằng xã hội trong kỷ nguyên số.

Liên quan đến quy định hỗ trợ người yếu thế, đại biểu Thái Thị An Chung (Nghệ An) nêu thêm vấn đề: dự án Luật đã đề cập hỗ trợ người khuyết tật, trẻ em, nhưng chưa có điều khoản riêng về người cao tuổi - nhóm đang chịu tác động mạnh nhất bởi khoảng cách số. Trong thực tế, nhiều người cao tuổi gặp khó khăn khi thực hiện thủ tục hành chính số, từ việc đăng ký VNeID, đến nhận lương hưu qua tài khoản ngân hàng, hay xử lý các chính sách an sinh xã hội trực tuyến.

Đại biểu Thái Thị An Chung đề nghị dự án Luật cần bổ sung điều khoản riêng quy định trách nhiệm của cơ quan Nhà nước trong việc hỗ trợ người cao tuổi, đồng thời duy trì các kênh giao dịch truyền thống song song với hình thức trực tuyến. Điều này bảo đảm tính nhân văn của chính sách, không “ép buộc số hóa” theo cách cứng nhắc, mà tạo ra quá độ mềm, có điều kiện chuyển đổi phù hợp theo mức độ sẵn sàng của xã hội.

Theo chương trình Kỳ họp thứ Mười, Dự án Luật Chuyển đổi số sẽ được Quốc hội xem xét thông qua vào ngày 11/12/2025. Đây là dấu mốc có tính quyết định, bởi nếu Luật được thông qua với các quy định cụ thể, đồng bộ và khả thi, quá trình chuyển đổi số quốc gia sẽ bước sang giai đoạn mới – đi vào vận hành thực chất, bỏ tư duy thí điểm, và chuyển sang cơ chế pháp lý bắt buộc.

Quan trọng hơn, Luật phải là công cụ bảo đảm nguyên tắc “không ai bị bỏ lại phía sau”. Chuyển đổi số không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà là tiến trình tái cấu trúc vận hành quốc gia, nâng cao năng lực phục vụ người dân, doanh nghiệp, thu hẹp bất bình đẳng cơ hội trong tiếp cận dịch vụ công. Chỉ khi người cuối cùng trong xã hội cũng được hưởng lợi từ chuyển đổi số, khi người dân ở thôn xa nhất cũng có thể mở điện thoại cấu hình thấp để làm thủ tục với Nhà nước – lúc đó mới có thể nói quá trình chuyển đổi số toàn dân đã thành công thực chất.

Thu Uyên (Tổng hợp)