Quang cảnh phiên họp tại tổ 3 (gồm Đoàn ĐBQH tỉnh Tây Ninh và Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa).

 Sáng 21/11, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội tiến hành thảo luận tại tổ về Luật Trí tuệ nhân tạo. Tham gia thảo luận tại tổ 3 gồm đại biểu thuộc các đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa, Tây Ninh. Đánh giá Luật Trí tuệ nhân tạo là luật khó, các ĐBQH đề nghị cần rà soát kỹ lưỡng để bảo đảm tính nhất quán và tránh sự chồng chéo, đồng thời có tính khả thi cao trong thực hiện.

Làm rõ tính thống nhất và tránh chồng chéo với Luật hiện hành

Nhận định Luật Trí tuệ nhân tạo là một luật rất khó, các ĐQBQH cho rằng cần phải rà soát nhiều lần để bảo đảm tính nhất quán và tránh sự chồng chéo. Đặc biệt cần tránh chồng chéo với các quy định trong Luật Công nghiệp Công nghệ số (CNCNCS), Luật Dữ liệu, Bộ luật Dân sự, và Luật Khoa học Công nghệ và Đổi mới sáng tạo.

Đại biểu Lê Thanh Hoàn (Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa) cho rằng, vấn đề Trí tuệ nhân tạo liên quan đến nhiều đạo luật khác đang triển khai, bao gồm Luật Chuyển đổi số và các quy định liên quan đến Giao dịch điện tử, và sắp tới là Thương mại điện tử. Nếu các quy định hiện tại được giữ nguyên, nội dung về trí tuệ nhân tạo sẽ được quy định rải rác ở nhiều luật khác nhau. Do đó, đại biểu đề nghị rà soát kỹ lưỡng nhằm đảm bảo các nội dung không bị trùng lặp về mặt quản lý.

Liên quan đến quy định về bồi thường thiệt hại trong dự thảo Luật, đại biểu Lê Thanh Hoàn cho rằng các quy định này vừa trùng lặp, vừa không chính xác. Cụ thể, dự thảo Luật quy định về bồi thường thiệt hại trong 2 trường hợp: (1) Thiệt hại do tự thân hệ thống AI rủi ro cao gây ra: Áp dụng quy định về bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra theo pháp luật dân sự; (2) Thiệt hại do hành vi vi phạm trong quản lý sử dụng hệ thống AI: Tổ chức cá nhân phải bồi thường.

Đại biểu Lê Thanh Hoàn (Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa) phát biểu.

Theo Điều 61 Bộ luật Dân sự, chủ sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ phải vận hành, sử dụng, bảo quản, trông giữ, vận chuyển theo đúng pháp luật. Tuy nhiên, ngay cả khi thực hiện đúng và đầy đủ quy định, nếu vẫn có nguy hiểm gây ra, chủ sở hữu vẫn phải bồi thường. Chủ sở hữu chỉ được miễn trừ bồi thường trong hai tình huống: do lỗi vô ý của người bị thiệt hại, hoặc do sự kiện bất khả kháng.

Theo cách quy định hiện tại, nếu thiệt hại do tự thân hệ thống AI gây ra, bồi thường theo nguồn nguy hiểm cao độ, và cuối cùng người bồi thường vẫn là chủ sở hữu hoặc người vận hành. Tuy nhiên, quy định lại tiếp tục nêu rằng nếu do hành vi vi phạm trong quản lý sử dụng hệ thống AI thì tổ chức cá nhân phải bồi thường thiệt hại. 

Đại biểu Lê Thanh Hoàn cho rằng, cách viết này mâu thuẫn. Nếu nói tự thân gây ra thì bồi thường theo nguồn nguy hiểm cao độ (nghĩa là gần như luôn phải bồi thường, trừ các trường hợp loại trừ theo pháp luật dân sự). Nhưng đoạn sau lại nói nếu do cá nhân tổ chức điều hành gây ra thì phải bồi thường. Cách quy định này vừa chồng chéo với pháp luật dân sự, vừa không thống nhất ngay trong Luật này.

Một số mức xử phạt vi phạm chưa đủ sức răn đe

Đánh giá về các quy định xử lý vi phạm trong dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo, các đại biểu lo ngại về tính khả thi trong thực hiện xử lý vi phạm, đồng thời cho rằng, một số mức xử phạt vi phạm chưa đủ sức răn đe với các tập đoàn công nghệ lớn có tiềm lực tài chính mạnh.

Đánh giá quy định tại điểm a, khoản 2, Điều 30 của dự thảo luật “Phạt tối đa 2% doanh thu tại Việt Nam của năm trước liền kề của tổ chức đó đối với hành vi vi phạm quy định tại Điều 11 của Luật này; trong trường hợp tái phạm thì phạt tối đa 2% doanh thu toàn cầu của năm trước liền kề của tổ chức đó…” là hướng tiếp cận phù hợp với xu thế quản lý các lĩnh vực công nghệ mới, tuy nhiên, đại biểu Hoàng Thị Thanh Thúy (Đoàn ĐBQH tỉnh Tây Ninh) cho rằng khi đưa quy định này vào thực tiễn sẽ phát sinh một số khó khăn. Cụ thể, đại biểu đưa ra 5 vấn đề:

Đại biểu Hoàng Thị Thanh Thúy (Đoàn ĐBQH tỉnh Tây Ninh) phát biểu.

Thứ nhất, việc xác định doanh thu tại Việt Nam của các tập đoàn công nghệ, nhất là doanh nghiệp hoạt động xuyên biên giới là không đơn giản. Nhiều doanh nghiệp không có pháp nhân hoặc không hạch toán doanh thu riêng cho thị trường Việt Nam dẫn đến khó khăn trong tính mức phạt.

Thứ hai, với các doanh nghiệp không có hiện diện thương mại tại Việt Nam, cơ quan quản lý sẽ gặp khó khăn trong việc xác định doanh thu, ban hành quyết định xử phạt và tổ chức thi hành quyết định xử phạt, điều này làm giảm tính khả thi và hiệu lực trên thực tế.

Thứ ba, việc áp dụng mức phạt theo doanh thu là không phổ biến trong pháp luật Việt Nam, ngoại trừ một số lĩnh vực đặc thù như cạnh tranh. Do đó, cần nghiên cứu kỹ để tránh mâu thuẫn hoặc chồng chéo với pháp luật hiện hành và bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật. 

Thứ tư, khái niệm tái phạm trong lĩnh vực AI cũng cần được làm rõ. AI có khả năng tự vận hành, tự sinh nội dung nên việc phân biệt hành vi tái phạm do ý chí chủ quan của tổ chức hay do lỗi thuật toán có thể không rõ ràng, điều này gây khó khăn trong việc áp dụng xử lý vi phạm.

Thứ năm, mức phạt cao, tính theo doanh thu toàn cầu có thể làm doanh nghiệp lo ngại về mức độ rủi ro pháp lý khi đầu tư hoặc cung cấp dịch vụ AI tại Việt Nam. Điều này ảnh hưởng đến môi trường đầu tư và thu hút công nghệ cao.

Bên cạnh những lo ngại về tính khả thi, hiệu quả thực hiện các quy định xử phạt trong thực tiễn, đại biểu cho rằng, một số mức phạt chưa đủ sức răn đe. Cụ thể, điểm b, khoản 2 Điều 30 quy định: “Đối với hành vi vi phạm không quy định tại Điều 11 của Luật này thì mức phạt tiền tối đa là 2 tỷ đồng đối với tổ chức; cá nhân thực hiện hành vi vi phạm thì mức phạt tiền tối đa bằng một phần hai mức phạt tiền đối với tổ chức”.

Theo đại biểu Hoàng Thị Thanh Thúy, mức phạt tối đa 2 tỷ đồng theo quy định này được đánh giá là còn thấp, đặc biệt khi áp dụng đối với những hành vi vi phạm nghiêm trọng của doanh nghiệp công nghệ lớn, có tiềm lực tài chính mạnh, nên khó bảo đảm tính răn đe và phòng ngừa. Bên cạnh đó, quy định hiện hành chưa đề cập đến các chế tài bổ sung như đình chỉ hoạt động, thu hồi giấy phép hoặc tiêu hủy dữ liệu thu thập trái phép trong khi đây là biện pháp rất cần thiết trong bối cảnh vi phạm liên quan đến trí tuệ nhân tạo. 

Đồng quan điểm cần làm rõ khái niệm “tái phạm”, đại biểu Lê Thanh Hoàn (Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa) cho rằng, khái niệm này đang có nhiều cách hiểu khác nhau. Bởi vậy, đại biểu cho rằng, cần quy định cụ thể thế nào là “hành vi tái phạm”. Theo đại biểu, tái phạm xảy ra khi đã bị xử lý vi phạm và trong một thời hạn nhất định mà lại tiếp tục hành vi vi phạm, và hành vi đó phải trong cùng một hành vi đã vi phạm trước đó. Nếu hôm nay vi phạm một hành vi, ngày mai vi phạm hành vi khác thì không thể tính là tái phạm.

Đại biểu Mai Văn Hải (Phó Trưởng Đoàn chuyên trách, Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa) phát biểu.

Phát biểu kết luận phiên thảo luận tại tổ 3 đại biểu Mai Văn Hải (Phó Trưởng Đoàn chuyên trách, Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa) đánh giá cao các ý kiến của các đại biểu nhất là các vấn đề liên quan đến tính thống nhất của Luật với các quy định pháp luật hiện hành.

Bên cạnh đó, đại biểu Mai Văn Hải cũng đề xuất thêm 2 chính sách, cụ thể: (1) Chính sách liên quan đến giáo dục. Luật cần có chính sách để đưa AI vào giảng dạy và học tập trong các nhà trường; (2) Chính sách thu hút nhân tài. Cần có chính sách để thu hút các chuyên gia, các nhà khoa học giỏi trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo. 

Thu Hương (tổng hợp)