Tại Aptech Talk diễn ra ngày 29/11, các chuyên gia quốc tế và Việt Nam lần đầu chỉ ra hệ lụy sâu rộng của xu hướng này, đồng thời công bố bộ giải pháp 3T nhằm “tiêm vaccine nhận thức” cho người trẻ. Những phân tích tại sự kiện cũng mở ra lời giải cho chiến lược phát triển AI phù hợp với Việt Nam cũng như vai trò của giáo dục trong việc giúp thế hệ trẻ vừa khai thác sức mạnh AI, vừa nâng cao tư duy và năng lực thực sự nhờ AI.

Lời giải cho bài toán phát triển AI tại Việt Nam

Với tham luận “Phát triển AI đúng hướng cho Việt Nam: Không lãng phí nhân lực, không đánh mất thế hệ trẻ”, bà Rakhee Das - Tiến sĩ Đại học Amity, chuyên gia AI quốc tế cho biết, chỉ trong vòng một năm, số lượng ứng dụng AI đã tăng hơn 400%, mỗi tháng có khoảng 1.000 công cụ mới ra đời. Đến năm 2025, mức đầu tư của các tập đoàn quốc tế vào AI dự kiến vượt mốc 200 tỷ USD.

“AI không còn là câu chuyện của tương lai. AI đang hiện diện ngay lúc này và làm thay đổi mọi lĩnh vực - từ giáo dục, y tế, tài chính, truyền thông cho tới thị trường lao động”, bà Rakhee Das nhấn mạnh.

Tuy nhiên, song hành với cơ hội lớn là những vấn đề rất đáng lo ngại. Theo Tiến sĩ Rakhee Das, có 2 nguy cơ cơ rõ rệt nhất hiện nay, thứ nhất, là tình trạng “rỗng não AI” - khi học sinh, sinh viên sử dụng AI để có câu trả lời nhưng lại không hiểu bản chất kiến thức. Điều này khiến năng lực tư duy phản biện suy giảm, kiến thức nền tảng bị hổng và kỹ năng giải quyết vấn đề gần như biến mất.

Thách thức thứ hai, đến từ việc một số quốc gia “lao vào” cuộc đua xây dựng mô hình AI khổng lồ như ChatGPT.

Tiến sĩ Rakhee chỉ ra rằng đây là cuộc chơi đòi hỏi nguồn lực cực lớn: hàng tỷ USD, hàng nghìn kỹ sư và 5-7 năm phát triển - chưa kể hạ tầng trung tâm dữ liệu đồ sộ. Trước những bài toán, trên chuyên gia cũng đưa lời giải cho Việt Nam, đó là con đường thông minh và hiệu quả nhất để chúng ta phát triển AI không phải nằm ở việc xây dựng những mô hình khổng lồ, mà là xây dựng lực lượng nhân sự có kỹ năng AI thực sự.

Bà Rakhee Das nhấn mạnh Việt Nam đang có một “cơ hội vàng” khi các doanh nghiệp lớn mở rộng trung tâm AI, chính phủ tăng tốc chiến lược quốc gia về AI, và chuyển đổi số đang lan tỏa mạnh mẽ trong mọi ngành.

“5–10 năm tới sẽ là thời kỳ bùng nổ cơ hội phát triển AI tại Việt Nam và chính những người trẻ Việt Nam sẽ là lực lượng dẫn dắt tương lai đó”, chuyên gia chia sẻ.

Cùng với đó, giới trẻ Việt Nam nên sử dụng AI một cách tự tin và có trách nhiệm. Làm việc với các hệ thống Agentic AI có khả năng lập kế hoạch, suy luận và hành động tự động. Đặc biệt, là chọn các chương trình đào tạo lập trình ứng dụng AI được thiết kế để hỗ trợ trong công việc và cuộc sống.

Học cách thao túng AI để làm chủ tương lai

Mô tả một thực trạng đang diễn ra ngày càng rõ nét trong môi trường học tập và làm việc tại Việt Nam để minh chứng cho chủ đề: “Rỗng não AI: Hiện tượng - Hệ lụy - Giải pháp 3T” của mình, ông Chu Tuấn Anh - Giám đốc Hệ thống Đào tạo Lập trình viên Quốc tế Aptech nhận định, không còn là những hiện tượng rời rạc mà đã trở thành một xu hướng đáng báo động. Giới chuyên môn gọi đây là “Suy giảm nhận thức do AI”, hay còn gọi ngắn gọn là “Rỗng não AI” - AI-Cognitive Impairment (AICI).

Ông Chu Tuấn Anh - Giám đốc Hệ thống Đào tạo Lập trình viên Quốc tế Aptech chia sẻ tại sự kiện

Ông Chu Tuấn Anh nhấn mạnh, nếu không kiểm soát, “rỗng não AI” sẽ để lại hệ lụy sâu rộng. Ở cấp độ cá nhân, nhiều người có nguy cơ mất việc trong 1-3 năm tới, rơi vào trạng thái trầm cảm, đánh mất sự tự tin, thậm chí khủng hoảng bản sắc: “Tôi còn biết gì ngoài việc gõ prompt cho AI?”.

Ở cấp độ quốc gia, hệ quả còn nặng nề hơn: chất lượng lực lượng lao động suy giảm kéo theo năng suất tụt hạng. Chỉ khoảng 3–5 năm nữa, Việt Nam có thể xuất hiện một thế hệ “biết dùng AI nhưng không biết làm gì”, đánh mất lợi thế cạnh tranh so với những quốc gia vẫn giữ được tư duy gốc.

Để ngăn chặn hiện tượng này, ông Chu Tuấn Anh đưa ra bộ giải pháp 3T - được xem như “vaccine nhận thức” trong thời đại AI đó là Think first - Tool, not Tutor - Teach-back. 3T được hiểu là hãy tự suy nghĩ, tự tìm lời giải ít nhất 3 phút trước khi hỏi AI. Đây là cách kích hoạt lại vùng xử lý thông tin của não bộ.

“AI là công cụ hỗ trợ, không phải người thầy. Người dùng cần hiểu rõ ranh giới đó và có cách khai thác AI đúng mục đích. Sau khi học được điều gì từ AI, hãy giải thích lại bằng lời hoặc dạy lại cho người khác trong 2 phút. Cách này giúp “đánh thức” khả năng tư duy và ghi nhớ, đưa não trở về trạng thái hoạt động 100%”, ôn Chu Tuấn Hay chia sẻ.

Trước đề xuất AI sẽ được đưa vào chương trình GPT hiện nay, chuyên gia cũng có 3 lưu ý.

Đó là áp dụng triệt để 3T, không cho phép AI làm bài tập thay học sinh. Đưa vào chương trình môn Tư duy phản biện. Đặc biệt, giáo viên cần trực tiếp trải nghiệm quá trình từ “rỗng não” đến “3T”, để hiểu rõ cơ chế và hướng dẫn học sinh đúng cách.

Cũng tại sự kiện, Tập đoàn Aptech Ấn Độ đã công bố Chương trình Đào tạo Lập trình viên Quốc tế Ứng dụng AI - Advanced Diploma in Software Engineering - Applied AI (ADSE - AI). Việt Nam cũng là một trong những quốc gia đầu tiên trên thế giới được Tập đoàn Aptech lựa chọn để triển khai chương trình này.

Đại diện Aptech cho biết, chương trình ADSE - AI được đội ngũ chuyên gia quốc tế hàng đầu của Aptech nghiên cứu, là phiên bản nâng cấp toàn diện từ Chương trình Lập trình viên Quốc tế ADSE - nội dung đã đào tạo hàng triệu sinh viên ngành lập trình trên tại Việt Nam và trên thế giới suốt nhiều năm qua.

Chương trình ADSE - AI được xây dựng đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp công nghệ, cũng như sự phát triển nhanh chóng của AI hiện nay. 

Điểm nhấn quan trọng nhất của ADSE - AI nằm ở việc tích hợp công nghệ AI theo chuẩn quốc tế xuyên suốt toàn bộ lộ trình đào tạo. Học viên sẽ được tiếp cận trực tiếp những công nghệ đang được doanh nghiệp sử dụng như NLP, Python AI, Generative AI.

Đồng thời được hướng dẫn xây dựng các sản phẩm website, ứng dụng doanh nghiệp tích hợp AI ngay trong quá trình học.

Cách tiếp cận này, theo đại diện Aptech, phù hợp với định hướng phát triển nhân lực AI mà nhiều chuyên gia khuyến nghị: thay vì đầu tư hàng tỷ USD để tự xây mô hình AI. Việt Nam cần tập trung tạo ra đội ngũ kỹ sư có khả năng ứng dụng, tích hợp và triển khai các nền tảng AI sẵn có vào doanh nghiệp - nơi đang rất thiếu nhân lực chất lượng.

Phạm Lê