Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ số đã và đang đóng vai trò như một chất xúc tác mạnh mẽ cho hoạt động đổi mới sáng tạo trong nhiều lĩnh vực, từ thiết kế sản phẩm, quy trình sản xuất đến dịch vụ và mô hình vận hành doanh nghiệp. Điều này giúp doanh nghiệp nâng cao lợi thế cạnh tranh và mở ra các hướng tăng trưởng mới.

Thống kê cho thấy, tỷ trọng giá trị gia tăng trung bình của kinh tế số trong GDP của Việt Nam từ năm 2020-2024 đạt 12,88%, trong đó ngành kinh tế số lõi đóng góp 7,99% (chiếm 62%), số hóa các ngành khác đóng góp 4,89% (chiếm 38%). Cũng giai đoạn này, các hoạt động kinh tế được số hóa ngày càng tăng, nhất là khu vực dịch vụ, giúp tỷ trọng kinh tế số của khu vực này trong GDP tăng từ 6,52% năm 2020 lên 7,14% năm 2024.

Theo ông Ngô Vi Đồng, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Dịch vụ công nghệ tin học HPT, Việt Nam đang ở giai đoạn then chốt trong quá trình chuyển đổi số và phát triển kinh tế số với những mục tiêu cụ thể được đặt ra trong Nghị quyết số 57 NQ/ TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học-công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Đến nay, tốc độ tăng trưởng kinh tế số tại Việt Nam ngày càng gia tăng, là quốc gia tăng trưởng kinh tế số nhanh nhất khu vực Đông Nam Á. Với doanh thu từ hoạt động thương mại điện tử bán lẻ đạt 25 tỷ USD, Việt Nam đứng trong tốp 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử cao nhất thế giới.

Thành phố Hồ Chí Minh trưng bày các giải pháp chuyển đổi số nhân Ngày Chuyển đổi số quốc gia. (Ảnh minh hoạ)

Tuy đạt được những kết quả tích cực, nhưng kinh tế số của Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức. Cụ thể, nguồn nhân lực cho kinh tế số còn hạn chế, hiện cả nước có khoảng 1,2 triệu lao động trong lĩnh vực công nghệ thông tin, nhưng nhân lực tính từ cao đẳng trở lên chỉ khoảng 550 nghìn người. Việt Nam đặt mục tiêu kinh tế số chiếm 20% GDP vào năm 2025, nhưng đây là thách thức không nhỏ khi trung bình tăng trưởng kinh tế số giai đoạn từ năm 2020-2024 đạt 12,88%, trong khi thời gian còn lại không còn nhiều.

Theo chuyên gia, một nguyên nhân dẫn đến kinh tế số tại Việt Nam còn gặp nhiều thách thức là việc xây dựng thể chế số và điều phối chính sách dữ liệu quốc gia chưa đồng bộ. Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ số đã tạo ra những khoảng trống và độ trễ trong pháp luật. Hiện chưa có luật về kinh tế số toàn diện, trong khi các quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân, quyền riêng tư tuy đã ban hành ở cấp nghị định nhưng hiệu lực thực thi còn hạn chế.

Những vấn đề mới như trí tuệ nhân tạo, định danh số, xác thực điện tử, giao dịch xuyên biên giới… chưa được luật hóa đầy đủ, gây lúng túng cho cơ quan quản lý. Thể chế chính sách về kinh tế số nhìn chung còn chưa theo kịp thực tiễn. Tất cả những điều này đòi hỏi nỗ lực cải cách thể chế mạnh mẽ hơn để tạo môi trường pháp lý ổn định, thuận lợi cho chuyển đổi số.

Cùng với đó, đầu tư hạ tầng số cũng đặt ra nhiều thách thức lớn. Xây dựng hạ tầng dữ liệu hiện đại (trung tâm dữ liệu, đường truyền băng thông, điện toán đám mây, nền tảng trí tuệ nhân tạo…) cần nguồn vốn lớn và công nghệ cao. Việt Nam hiện đang thúc đẩy đầu tư nhưng so với các nước phát triển, năng lực hạ tầng còn khoảng cách. Thị trường dịch vụ trung tâm dữ liệu của Việt Nam mới ở giai đoạn sơ khai, nếu không cẩn trọng có thể phụ thuộc nhiều vào nhà đầu tư ngoại, dấy lên lo ngại về chủ quyền dữ liệu.

Để thúc đẩy kinh tế số phát triển, ông Đồng cho rằng, Việt Nam cần triển khai một loạt sáng kiến chính sách và cải cách thể chế số mạnh mẽ, đồng bộ hơn như xây dựng mô hình quản trị dữ liệu quốc gia hiệu quả; xây dựng cơ chế pháp lý cho phép thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) đối với các dịch vụ, công nghệ số mới để vừa thúc đẩy sáng tạo vừa quản lý rủi ro. Hoàn thiện pháp luật theo hướng linh hoạt, thích ứng sẽ tạo nền tảng thể chế vững chắc cho kinh tế số phát triển, cũng như thúc đẩy đào tạo nguồn nhân lực “số” chất lượng cao.

Cũng đề cập đến nguồn nhân lực chất lượng cao, theo Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thị Cành, Trường đại học Kinh tế-Luật, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, muốn có sáng tạo và phát minh mới, Việt Nam cần phải có nhiều người có trình độ kiến thức cao. Dù hệ thống giáo dục-đào tạo nhân lực của Việt Nam được hoàn thiện trong các năm gần đây nhưng chất lượng nguồn nhân lực chưa đáp ứng với yêu cầu phát triển. Muốn đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cần đầu tư đào tạo đội ngũ giảng viên có trình độ cao, song song với đầu tư cho cơ sở hạ tầng giáo dục và nghiên cứu. Đối với việc thu hút và trọng dụng nhân tài, cần xây dựng các chính sách ưu đãi, thu hút nhân tài trong nước và nước ngoài. Có chính sách thu hút các chuyên gia, nhà khoa học, người Việt Nam thành đạt ở nước ngoài về làm việc, đóng góp cho sự phát triển của đất nước.

Thuỳ Chi