Trong thời đại chuyển đổi số, khi mọi giao dịch, tương tác, xác thực đều diễn ra qua môi trường trực tuyến, “niềm tin số” trở thành nền tảng cốt lõi để xã hội số vận hành. Thế nhưng, chính vào lúc niềm tin ấy cần được củng cố mạnh mẽ nhất, nó lại đang bị xói mòn từng ngày bởi những hành vi giả mạo thương hiệu, mạo danh cơ quan công quyền nhằm lợi dụng cho mục đích lừa đảo tinh vi.

Một số trang thông tin mạo danh Cổng Thông tin điện tử Bộ Công an trên facebook. Ảnh: bocongan.gov.vn

Hàng loạt vụ việc lừa đảo qua mạng gần đây cho thấy một điểm chung đáng báo động: kẻ gian thường ẩn mình dưới vỏ bọc của các tổ chức có uy tín hoặc cơ quan quyền lực nhà nước như Công an, tòa án, viện kiểm sát, ngân hàng, điện lực, cơ quan thuế, tổ chức từ thiện… để chiếm đoạt tài sản hoặc thông tin cá nhân của người dân. Mặc dù, thủ đoạn lừa đảo qua mạng tuy không mới nhưng ngày càng tinh vi, biến hóa và có chủ đích nhắm vào lòng tin - điểm yếu nhất trong hệ sinh thái số.

Ngày 4/7/2025, Bộ Tài chính phát cảnh báo về các website, fanpage giả mạo Cổng thông tin điện tử Bộ Tài chính, giả con dấu, chữ ký của lãnh đạo Bộ, nhằm yêu cầu người dân/chuyển tiền hoặc tương tác để chiếm đoạt tài sản. Các đối tượng này còn tự nhận hỗ trợ thu hồi tiền sau lừa đảo, lôi kéo thêm nạn nhân. Trước đó vào 15/4/2025 và 31/3/2025, Bộ Tài chính cũng đã phát thông báo tương tự về các trang sử dụng hình ảnh, tên gọi “Tiếp nhận Xử lý Thu hồi và Hoàn Trả Vốn Treo” để lừa đảo

Tháng 5/2025, Công an tỉnh Quảng Ninh triệt phá một đường dây giả danh cán bộ tố tụng, đe dọa người dân “liên quan đến rửa tiền” và yêu cầu chuyển tiền để “bảo lãnh”. Một cụ ông 63 tuổi tại Uông Bí đã mất 1,2 tỷ đồng trong chớp mắt. Cùng thời điểm, Công an TP HCM bắt giữ nhóm 6 đối tượng sử dụng website giả mạo ngân hàng, tạo giao diện y hệt trang chủ các ngân hàng lớn, dụ nạn nhân đăng nhập và chiếm đoạt mã OTP. Một sinh viên năm cuối tại Gò Vấp đã bị mất sạch học phí khi truy cập đường link “hoàn tiền ưu đãi” giả mạo ngân hàng.

Công an TP Hà Nội cho biết, ngày 21/6 vừa qua, cơ quan chức năng đã tiếp nhận trình báo về hai vụ lừa đảo với thủ đoạn giả danh lực lượng công an nhằm chiếm đoạt tài sản, khiến hai cô gái trẻ bị mất tổng cộng hơn 2,5 tỉ đồng. Cụ thể: Ngày 12/6, chị T. (SN 2004, Hà Đông) nhận cuộc gọi từ người tự xưng là cán bộ Công an TP Hải Phòng, thông báo chị liên quan đến đường dây rửa tiền. Đối tượng đe dọa phạt tù nếu tiết lộ vụ việc và yêu cầu chuyển tiền để “chứng minh trong sạch”. Chị T. đã chuyển 1,6 tỷ đồng trước khi phát hiện bị lừa.

Trước đó, ngày 10/6, chị L. (SN 2006, Hoàn Kiếm) cũng bị một đối tượng gọi điện giả danh công an, nói chị liên quan đến vụ án hình sự và yêu cầu chuyển gần 1 tỷ đồng để “hợp tác điều tra”.

Những kẻ lừa đảo ngày nay không đơn thuần là tội phạm công nghệ, mà là những “kịch tác gia” sử dụng công nghệ, tâm lý học và tốc độ lan truyền của mạng xã hội để dựng nên các vở kịch có chủ đích, với đạo cụ là... chính danh tiếng của các tổ chức được người dân tin tưởng.

Hệ lụy không chỉ là tiền mà là sự... xói mòn "niềm tin số"

Những vụ lừa đảo trên không gian mạng không chỉ dừng lại ở tổn thất vật chất mà còn gây ra hệ lụy sâu rộng hơn nhiều - đó là sự xói mòn nghiêm trọng của niềm tin số trong toàn xã hội. Khi thông tin giả mạo xuất hiện dày đặc, người dân ngày càng trở nên cảnh giác, thậm chí hoài nghi với mọi nội dung tiếp nhận, kể cả từ các nguồn chính thống. Điều này không chỉ làm lu mờ ranh giới giữa thật và giả, đúng và sai, mà còn cản trở quá trình tiếp cận thông tin chính xác, làm suy giảm hiệu quả truyền thông của cả khu vực công lẫn khu vực tư.

Sự mất niềm tin còn thể hiện rõ nét ở thái độ e ngại khi tiếp cận các nền tảng số - từ ngân hàng trực tuyến, thanh toán điện tử, đến các dịch vụ hành chính công. Nỗi lo bị lừa đảo, bị thu thập trái phép dữ liệu cá nhân khiến không ít người lựa chọn quay về cách giao dịch thủ công, hoặc trì hoãn việc tham gia môi trường số. Đây là một trong những lực cản lớn đối với tiến trình chuyển đổi số quốc gia.

Không dừng ở đó, việc các đối tượng lừa đảo mạo danh thương hiệu uy tín hay cơ quan nhà nước khiến hình ảnh, uy tín của những tổ chức này bị tổn hại nghiêm trọng. Sự thiếu phân biệt giữa giả và thật trong mắt người dân sẽ làm giảm hiệu lực thực thi chính sách, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc triển khai dịch vụ, đồng thời làm xói mòn mối quan hệ vốn được xây dựng trên nền tảng tin cậy giữa Nhà nước - doanh nghiệp -người dân.

Tất cả những tác động đó tạo nên một tâm lý bất an thường trực trong cộng đồng mạng: người dùng lo sợ bị theo dõi, bị đánh cắp thông tin, bị mất tiền oan uổng; còn doanh nghiệp, cơ quan công quyền lại phải liên tục gồng mình ứng phó với khủng hoảng niềm tin. Đó là cái giá vô hình nhưng rất đắt mà xã hội đang phải trả cho sự lan tràn của những hành vi lừa đảo trên môi trường số.

Pháp luật đã có nhưng kẽ hở vẫn còn

Từ góc độ pháp lý, hành vi giả mạo cơ quan nhà nước, tổ chức, doanh nghiệp để lừa đảo hoặc thu thập dữ liệu cá nhân là hành vi vi phạm nghiêm trọng nhiều đạo luật hiện hành. Tuy nhiên, việc xử lý thực tiễn vẫn đang gặp những trở ngại không nhỏ.

Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân 2025, có hiệu lực từ 01/01/2026, quy định tại Điều 10: “Tổ chức, cá nhân không được thu thập, xử lý, chia sẻ, tiết lộ hoặc sử dụng dữ liệu cá nhân mà không có sự đồng ý của chủ thể dữ liệu, trừ các trường hợp được pháp luật cho phép.”

Đặc biệt, tại Điều 31, Luật nhấn mạnh: “Tổ chức, cá nhân thực hiện hành vi giả mạo tổ chức, cơ quan nhà nước, doanh nghiệp để thu thập, sử dụng hoặc phát tán dữ liệu cá nhân trái phép sẽ bị xử lý hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.”

Luật An ninh mạng 2018, tại Điều 8 cũng nghiêm cấm hành vi: “Giả mạo tổ chức, cá nhân để phát tán thông tin sai sự thật, xuyên tạc, gây hoang mang trong nhân dân, xâm phạm đến danh dự, uy tín của tổ chức, cá nhân.”

Đồng thời, các hành vi giả mạo nhằm chiếm đoạt tài sản còn có thể bị xử lý theo Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) về tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” với khung hình phạt cao nhất lên đến tù chung thân. Nếu sử dụng các công cụ như website giả mạo, con dấu giả, tài liệu giả của tổ chức nhà nước, thì còn có thể bị xử lý thêm theo Điều 341 về tội “Làm giả con dấu, tài liệu của cơ quan, tổ chức”.

Thực tế, hệ thống pháp luật Việt Nam không thiếu các chế tài, nhưng các đối tượng phạm tội ngày càng sử dụng công nghệ cao, hoạt động xuyên biên giới và dựa vào sự thiếu cảnh giác của người dùng để thực hiện hành vi. Đây là “khoảng trống” không chỉ trong thực thi pháp luật mà còn trong phối hợp liên ngành, chia sẻ dữ liệu và phản ứng sớm.

Ảnh minh họa

Cần một chiến lược bảo vệ “niềm tin số” toàn diện

Trong bối cảnh các hình thức giả mạo ngày càng phức tạp, Việt Nam cần xây dựng một chiến lược bảo vệ “niềm tin số” một cách toàn diện và liên ngành, gồm cả luật pháp, công nghệ và truyền thông. Cụ thể:

Chuẩn hóa kênh xác thực duy nhất cho toàn dân: Việc triển khai định danh điện tử VNeID, chữ ký số và xác thực đa yếu tố cần được đẩy mạnh và áp dụng bắt buộc trong mọi giao dịch số. Các cơ quan nhà nước, ngân hàng, tổ chức tín dụng phải thống nhất sử dụng một kênh xác thực duy nhất. Điều này không chỉ tạo thuận lợi cho người dân mà còn hạn chế tối đa các kẽ hở cho tội phạm giả mạo đa kênh lợi dụng.

Tăng chế tài răn đe, xử lý cả hành vi chuẩn bị phạm tội: Pháp luật cần mạnh tay hơn với các hành vi chuẩn bị tạo lập website giả, fanpage giả, hoặc phát tán tin nhắn lừa đảo. Theo nguyên tắc xử lý tội phạm sử dụng công nghệ cao tại nhiều quốc gia phát triển, các hành vi này nên bị xử lý hình sự ngay cả khi chưa gây ra hậu quả cụ thể. Điều này sẽ tạo tính răn đe cao, ngăn chặn tội phạm từ trong trứng nước.

Các quy định hiện hành trong Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), đặc biệt là Điều 174 (Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản), Điều 341 (Tội làm giả con dấu, tài liệu của cơ quan, tổ chức), và Điều 290 (Tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản) cần được áp dụng triệt để và mở rộng hơn nữa theo hướng này.

Cảnh báo thời gian thực và truyền thông chủ động: Các tổ chức như Bộ Thông tin và Truyền thông, Ngân hàng Nhà nước, và các doanh nghiệp viễn thông cần khẩn trương triển khai hệ thống cảnh báo lừa đảo tức thì qua ứng dụng chính thức, Zalo, SMS Brandname. Đồng thời, cần phát triển các công cụ kiểm tra độ tin cậy của liên kết, website, mã QR cho người dân dễ dàng tiếp cận và sử dụng. Việc chủ động cung cấp thông tin và cảnh báo kịp thời sẽ giúp người dân nâng cao cảnh giác.

Phối hợp liên ngành và chia sẻ dữ liệu kịp thời: Xây dựng một hệ thống chia sẻ dữ liệu nghi vấn giữa Công an - Ngân hàng - Viễn thông - và các cơ quan quản lý nhà nước là cực kỳ cấp thiết. Việc này cho phép xử lý sớm các đối tượng giả mạo số điện thoại, email, website trước khi chúng gây ra thiệt hại lớn. Sự phối hợp chặt chẽ này sẽ tạo thành một lá chắn vững chắc chống lại tội phạm mạng. Luật An ninh mạng 2018 và Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân 2025 (có hiệu lực từ 01/01/2026) cung cấp cơ sở pháp lý vững chắc cho việc trao đổi thông tin và dữ liệu, đồng thời đặt ra trách nhiệm rõ ràng cho các bên liên quan trong việc phòng ngừa và xử lý vi phạm.

Tăng cường giáo dục nhận thức số: Đây là “vaccine mềm” để chống lại sự bùng phát của nạn giả mạo và là  giải pháp nền tảng và mang tính bền vững nhất. Việc phổ cập kiến thức về an toàn số, kỹ năng nhận diện lừa đảo, đặc biệt nhắm vào các nhóm dễ tổn thương như người cao tuổi, học sinh - sinh viên và lao động phổ thông, chính là "vaccine mềm" hiệu quả nhất. Các chương trình giáo dục cần được triển khai rộng rãi, thường xuyên cập nhật các thủ đoạn mới để giúp người dân tự bảo vệ mình trên không gian mạng.

Những vụ việc giả mạo thương hiệu và mạo danh cơ quan nhà nước để lừa đảo không chỉ là vấn đề riêng của từng cá nhân bị hại, mà còn là một hồi chuông cảnh báo về sự mong manh của niềm tin số. Bảo vệ niềm tin này không chỉ là trách nhiệm của riêng cơ quan quản lý hay lực lượng chức năng, mà còn là nỗ lực chung của toàn xã hội, từ việc trang bị kiến thức cho người dân, xây dựng và hoàn thiện hành lang pháp lý, đến việc phát triển các giải pháp công nghệ bảo mật tiên tiến. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể xây dựng một không gian mạng an toàn, lành mạnh, nơi "niềm tin số" được củng cố và phát triển bền vững.

BN