Mạng xã hội - nhóm thu thập dữ liệu cá nhân nhiều nhất thế giới

Trong thời đại mà chiếc điện thoại thông minh đã trở thành “chiếc gương phản chiếu” của đời sống số, mạng xã hội gần như là không gian sống thứ hai của con người. Từ khi thức dậy đến khi đi ngủ, mỗi cú chạm, mỗi dòng trạng thái, mỗi bức ảnh đăng tải đều để lại dấu vết dữ liệu và điều đáng nói là, chúng ta đang bị theo dõi nhiều hơn ta tưởng.

Các nền tảng như Facebook, Instagram, TikTok hay X (Twitter) đều theo dõi từng hành vi tương tác, từ lượt “like”, “share”, “comment”, thời gian xem một video, đến cả những tin nhắn riêng tư, thiết bị đăng nhập, vị trí truy cập và địa chỉ IP.

Các ứng dụng mạng xã hội là nhóm thu thập dữ liệu cá nhân nhiều nhất thế giới (Ảnh minh hoạ)

Theo báo cáo Data Privacy Report của Surfshark, các ứng dụng mạng xã hội là nhóm thu thập dữ liệu cá nhân nhiều nhất thế giới, trong đó Facebook đứng đầu với hơn 70% loại dữ liệu có thể truy vết người dùng, bao gồm thông tin cá nhân, hành vi trực tuyến, danh bạ, vị trí và lịch sử giao dịch số.

Còn một nghiên cứu của Harvard Business Review chỉ ra rằng, chỉ cần 300 lượt “like”, thuật toán Facebook đã có thể mô phỏng hành vi, sở thích và khuynh hướng tâm lý của một người với độ chính xác cao hơn cả người thân của họ. Nghĩa là, dù bạn có “ẩn danh”, xóa lịch sử tìm kiếm hay bật chế độ riêng tư, mạng xã hội vẫn hiểu bạn đến từng thói quen nhỏ, thậm chí biết bạn sắp làm gì, trước cả khi bạn nhận ra.

Cuộc sống "trần trụi" trong thế giới "ảo"

Trong thế giới ảo, sự riêng tư dần trở thành khái niệm xa xỉ. Mỗi bức ảnh được gắn vị trí, mỗi bài viết chia sẻ từ nguồn khác, mỗi đường link nhấn vào đều có thể tiết lộ danh tính, thói quen và hành vi người dùng. Các công cụ theo dõi (tracker) hoạt động âm thầm và liên tục - từ pixel Facebook, cookies của TikTok, đến mã JavaScript ẩn trong các website liên kết, tất cả đều thu thập thông tin về bạn.

Điều đáng lo hơn, dữ liệu người dùng không chỉ được dùng để “cá nhân hóa trải nghiệm” như cách các nền tảng quảng cáo, mà còn trở thành hàng hóa trao đổi trong nền kinh tế dữ liệu toàn cầu. Theo Statista (một nền tảng dữ liệu và kinh doanh trực tuyến của Đức), thị trường dữ liệu cá nhân toàn cầu đã đạt giá trị hơn 300 tỷ USD, trong đó các công ty mạng xã hội chiếm phần lớn doanh thu từ việc bán quảng cáo dựa trên hành vi người dùng.

Tại Việt Nam, Bộ Công an trong năm 2024 đã xử lý hơn 16.000 bài viết, hình ảnh, video chứa thông tin sai sự thật, gỡ bỏ hơn 5.200 đường link lừa đảo trực tuyến - nhiều trong số đó được phát tán qua mạng xã hội.

Hàng loạt vụ mạo danh, giả danh cơ quan nhà nước, ngân hàng, doanh nghiệp đã cho thấy “mặt tối” của không gian số – nơi dữ liệu người dùng bị khai thác để lừa đảo, bôi nhọ hoặc thao túng dư luận. Khi mọi hoạt động trên mạng đều để lại dấu vết, thì chính những dấu vết ấy trở thành công cụ cho kẻ xấu lợi dụng.

Nguyên tắc kinh điển của thế giới mạng là: nếu bạn không trả tiền cho sản phẩm, thì chính bạn là sản phẩm. Các nền tảng mạng xã hội miễn phí vì họ kiếm tiền từ dữ liệu của người dùng, dữ liệu càng chi tiết, quảng cáo càng chính xác, doanh thu càng cao.

Điển hình, Facebook từng bị phanh phui trong vụ Cambridge Analytica năm 2018, khi dữ liệu của hơn 87 triệu người bị khai thác cho mục đích chính trị. Dù vụ việc đã qua, nhưng mô hình kinh doanh “dựa trên dữ liệu” vẫn chưa thay đổi.

Người dùng làm gì để bảo vệ mình?

Câu trả lời không nằm ở việc rời bỏ mạng xã hội, mà ở việc sử dụng chúng một cách tỉnh táo hơn. Một chuyên gia an ninh khuyến cáo, mỗi người dùng hãy hạn chế cấp quyền truy cập cho ứng dụng (camera, micro, danh bạ, vị trí), đặt quyền riêng tư ở mức cao nhất, không công khai thông tin cá nhân, số điện thoại hay ảnh gia đình. Cùng với đó, hãy bật xác thực hai lớp cho tài khoản mạng xã hội, thường xuyên kiểm tra thiết bị đang đăng nhập và không nhấp vào các đường link lạ hoặc chia sẻ thông tin chưa được kiểm chứng.

Về phía chính sách, Việt Nam đã có những bước đi rõ rệt để siết chặt quản lý. Luật An ninh mạng 2018, Nghị định 53/2022/NĐ-CP, và mới đây là đề xuất giao Bộ Công an quản lý định danh địa chỉ IP nhằm bảo đảm an ninh dữ liệu và an ninh thông tin trên không gian mạng.

Đây là những nền tảng pháp lý quan trọng giúp gắn trách nhiệm của tổ chức, cá nhân khi đăng tải thông tin, đồng thời tăng cường khả năng truy vết, xử lý tin giả và bảo vệ người dùng khỏi rủi ro bị lừa đảo trực tuyến.

Mạng xã hội là nơi con người kết nối, chia sẻ và sáng tạo, nhưng đồng thời cũng là một hệ sinh thái dữ liệu khổng lồ. Mỗi cú click, mỗi lượt xem đều trở thành dữ liệu cho một hệ thống phân tích hành vi tinh vi chưa từng có.

"Câu hỏi: Mạng xã hội có thực sự an toàn?, không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà là bài toán về quyền riêng tư, đạo đức công nghệ và trách nhiệm xã hội. Chỉ khi con người được trang bị đầy đủ nhận thức và pháp luật theo kịp tốc độ công nghệ, chúng ta mới có thể thật sự an toàn trong thế giới ảo - nơi mọi hành động đều để lại dấu vết", một chuyên gia an ninh mạng chia sẻ.

Nguyễn Tiệp