Mở ra kỷ nguyên pháp lý toàn cầu trên không gian mạng

Ngày 25/10/2025, tại Hà Nội, Thế giới đã chứng kiến một sự kiện mang tính bước ngoặt khi Liên Hợp Quốc chính thức mở ký Công ước về chống tội phạm mạng, văn kiện pháp lý toàn cầu đầu tiên đặt nền tảng hợp tác quốc tế trong điều tra, ngăn chặn và xử lý tội phạm mạng.

Buổi lễ do Chủ tịch nước Lương Cường và Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres đồng chủ trì, với sự tham dự của 110 quốc gia và vùng lãnh thổ và nhiều tổ chức quốc tế. Đây không chỉ là dấu mốc lịch sử của Việt Nam, mà còn là bước ngoặt thiết lập trật tự pháp lý chung cho không gian mạng - nơi luật pháp chính thức bước vào thế giới số.

Công ước Hà Nội có sự tham gia của 110 quốc gia, vùng lãnh thổ và các tổ chức quốc gia

Đặc biệt, Công ước Hà Nội ra đời, trong bối cảnh tội phạm mạng đã trở thành một trong những thách thức an ninh nghiêm trọng nhất của thời đại.

Theo Cybersecurity Ventures, tổng thiệt hại toàn cầu trong năm 2024 đã vượt 9,2 nghìn tỷ USD, dự báo sẽ chạm ngưỡng 10,5 nghìn tỷ USD vào năm 2025, tương đương 11% GDP toàn cầu. Trung bình mỗi 11 giây, một doanh nghiệp trên thế giới bị tấn công mạng, và chỉ khoảng 15% vụ việc được xử lý triệt để.

Theo giới chuyên gia, hầu hết các quốc gia gặp khó khăn, bế tắc khi dẫn độ tin tặc, truy xuất dữ liệu hoặc chia sẻ chứng cứ điện tử vì thiếu hành lang pháp lý chung.

Trong khi đó, Interpol cũng từng cảnh báo rằng rủi ro từ tội phạm mạng đã vượt khủng bố trong danh mục đe dọa an ninh phi truyền thống, khi hạ tầng tài chính, năng lượng, y tế và dữ liệu công đang trở thành mục tiêu tấn công hàng ngày.

Từ Budapest đến Hà Nội - hành trình dung hòa và kiến tạo

Trước khi Công ước Hà Nội ra đời, Thế giới từng có Công ước Budapest năm 2001 của Hội đồng châu Âu hiệp định đầu tiên về tội phạm mạng, song phạm vi giới hạn ở 65 quốc gia, chủ yếu phương Tây. Nhiều quốc gia như Trung Quốc, Nga, Ấn Độ... không tham gia do cách tiếp cận thiên về quyền riêng tư, trong khi các nước đang phát triển quan tâm hơn đến chủ quyền và an ninh dữ liệu.

Hai mươi năm sau, Hà Nội trở thành nơi dung hòa khác biệt đó, khi có 110 quốc gia và các tổ chức quốc tế tham gia, trong đó bao gồm Mỹ, Trung Quốc, Nga, Nhật Bản và toàn bộ khối EU cùng ngồi lại thống nhất bộ quy tắc chung cho thế giới số.

Việt Nam được chọn địa điểm cho Lễ ký kết, không chỉ vì vị trí địa chính trị trung tâm châu Á, mà còn vì năng lực đối thoại, cầu nối giữa các quốc gia có quan điểm khác biệt. Hà Nội, một lần nữa, trở thành biểu tượng của sự dung hòa, hợp tác và kiến tạo trật tự quốc tế mới.

“Lễ mở ký Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng là sự kiện đối ngoại trọng điểm, nơi Việt Nam thể hiện vai trò chủ động trong kiến tạo khuôn khổ pháp lý toàn cầu về phòng, chống tội phạm mạng. Đây cũng là cơ hội để chúng ta khẳng định năng lực hợp tác quốc tế, góp phần xây dựng môi trường số an toàn, tin cậy cho phát triển bền vững, đồng thời lan tỏa tinh thần đồng thuận của cộng đồng quốc tế vì một không gian mạng lành mạnh, hòa bình và ổn định”, Trung tướng Nguyễn Minh Chính - Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia chia sẻ.

Việt Nam từ phòng thủ sang dẫn dắt

Đối với Việt Nam, việc chủ trì Công ước Hà Nội không chỉ là thành tựu ngoại giao mà còn là bước chuyển chiến lược từ vị thế phòng thủ sang chủ động dẫn dắt.

Bộ Công an đang triển khai kế hoạch thành lập Trung tâm Điều phối thực thi Công ước Hà Nội (HN-Cyber Coordination Center) tại Hà Nội, đảm nhiệm điều phối điều tra, hỗ trợ kỹ thuật và đào tạo chuyên gia an ninh mạng cấp khu vực. 

Theo giới chuyên gia đánh giá, Công ước Hà Nội giúp Việt Nam khẳng định hai giá trị chiến lược: chủ quyền số và lòng tin quốc tế. Khi nguyên tắc chia sẻ dữ liệu, bảo vệ thông tin cá nhân và hợp tác điều tra được luật hóa, Việt Nam không chỉ bảo vệ tốt hơn thông tin công dân mà còn tạo niềm tin cho các nhà đầu tư công nghệ toàn cầu

Cùng với đó, Công ước Hà Nội cũng là chất xúc tác để Việt Nam sửa đổi Luật An ninh mạng 2018, Luật Giao dịch điện tử 2023 và xây dựng Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân 2026, tạo khung pháp lý đồng bộ với tiêu chuẩn quốc tế.

Nếu thế kỷ XX được định hình bằng những hiệp ước hòa bình, thì thế kỷ XXI được định hình bằng những hiệp ước số. Công ước Hà Nội không chỉ là một văn kiện pháp lý mà là tuyên ngôn toàn cầu về trật tự và đạo lý trong thế giới số.

Năm trụ cột của Công ước Hà Nội

Thứ nhất là chuẩn hóa khái niệm tội phạm mạng, với 12 nhóm hành vi cốt lõi bao gồm xâm nhập hệ thống, tấn công hạ tầng trọng yếu, phát tán mã độc, rửa tiền kỹ thuật số, thao túng tài chính và sử dụng công nghệ để xâm phạm chủ quyền quốc gia. Lần đầu tiên, thế giới có một bộ từ điển pháp lý thống nhất trong lĩnh vực an ninh mạng.

Thứ hai là cơ chế điều tra và dẫn độ xuyên biên giới, cho phép các quốc gia phối hợp chia sẻ dữ liệu, truy vết dòng tiền và phong tỏa tài sản kỹ thuật số thông qua Giao thức hỗ trợ pháp lý điện tử toàn cầu (e-MLA).

Thứ ba là bảo vệ quyền riêng tư và dữ liệu cá nhân, với nguyên tắc “dữ liệu có thể đi xa, nhưng quyền riêng tư phải ở lại với con người”, yêu cầu mọi hoạt động điều tra phải được giám sát bởi cơ quan tư pháp và Ủy ban Đạo đức Dữ liệu Toàn cầu của Liên Hợp Quốc.

Thứ tư là thiết lập mạng lưới cảnh báo sớm toàn cầu (Global Cyber Watch Network) kết nối hơn 100 Trung tâm điều hành an ninh mạng quốc gia, trong đó Việt Nam là một trong 5 trung tâm khu vực cùng với Singapore, Nhật Bản, Thụy Sĩ và Canada.

Thứ năm là thúc đẩy hợp tác công - tư - học thuật, khuyến khích doanh nghiệp, viện nghiên cứu và tổ chức xã hội cùng tham gia vào công tác bảo vệ không gian mạng, biến an ninh số trở thành trách nhiệm chung của toàn cầu.

Đạt Dương