Khi tiền số và tài sản mã hóa trở thành xu hướng đầu tư mới trên toàn cầu, thì cũng là lúc các hình thức lừa đảo, gian lận trực tuyến bùng phát với tốc độ chưa từng có. Giới chuyên gia nhận định, chỉ khi có sự phối hợp chặt chẽ giữa các quốc gia cùng khung pháp lý minh bạch, những chiêu trò trục lợi trong lĩnh vực này mới có thể được nhận diện và ngăn chặn sớm.

Sự ra đời của Công ước Hà Nội, quy tụ đại diện từ hơn 70 quốc gia, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong nỗ lực toàn cầu nhằm kiểm soát tội phạm tài chính số. Mục tiêu của công ước là thiết lập cơ chế chia sẻ dữ liệu, phối hợp điều tra và giám sát xuyên biên giới các hoạt động liên quan đến tiền mã hóa – lĩnh vực vốn bị lợi dụng do khoảng trống pháp lý giữa các quốc gia.

Theo ông Vladimir Smerkis, Giám đốc Quốc gia Binance tại Nga, Công ước Hà Nội không chỉ là một văn bản hợp tác, mà còn là “lá chắn thép” chống lại tội phạm tài chính số, bởi nó tạo cơ sở pháp lý để các nước phối hợp hành động, chia sẻ dữ liệu giao dịch đáng ngờ và tiến hành điều tra song song. “Trong lĩnh vực phi tập trung như tiền mã hóa, nếu mỗi nước đi một hướng, tội phạm sẽ luôn tìm được kẽ hở. Công ước Hà Nội là bước ngoặt, đưa thế giới tiến gần hơn đến một không gian tài chính minh bạch và có trách nhiệm,” ông nhấn mạnh.

Cơ chế này được kỳ vọng sẽ giúp nhận diện sớm các dự án “ma”, sàn giao dịch trá hình hoặc các mô hình đa cấp tiền số, qua đó củng cố niềm tin của nhà đầu tư và tạo ra môi trường phát triển bền vững hơn cho công nghệ blockchain toàn cầu.

Theo chuyên gia an ninh mạng Võ Đỗ Thắng, điểm yếu lớn nhất của tiền số nằm ở tính phi tập trung và ẩn danh. “Một quốc gia riêng lẻ không thể theo dõi toàn bộ dòng tiền trong không gian tiền mã hóa. Công ước Hà Nội chính là công cụ để các nước thống nhất tiêu chuẩn định danh, yêu cầu minh bạch hóa các tổ chức phát hành, qua đó phát hiện sớm và ngăn chặn hành vi gian lận. Có thể coi đây như một ‘Interpol của thế giới số’, giúp truy vết và xử lý tội phạm mạng xuyên biên giới,” ông Thắng phân tích.

Theo chuyên gia an ninh mạng Võ Đỗ Thắng, bản chất phi tập trung và ẩn danh của tiền mã hóa khiến việc truy vết các giao dịch gian lận trở nên cực kỳ khó khăn. “Không một quốc gia nào đủ khả năng tự mình kiểm soát toàn bộ dòng tiền trong không gian số. Công ước Hà Nội chính là nền tảng để thống nhất tiêu chuẩn định danh, buộc các tổ chức phát hành và sàn giao dịch phải minh bạch, từ đó giúp cơ quan điều tra kịp thời phát hiện dòng tiền bất hợp pháp,” ông phân tích.

Đáng chú ý, nhiều quốc gia đã bắt đầu xây dựng cơ sở dữ liệu giao dịch blockchain quốc tế, liên kết với các tổ chức tài chính và lực lượng cảnh sát mạng. Các thuật toán trí tuệ nhân tạo (AI) được ứng dụng để phát hiện hành vi rửa tiền, thao túng giá hoặc phát tán mã độc trong các ví tiền số – một hướng đi mà Việt Nam cũng đang nghiên cứu triển khai.

Việt Nam chủ động hoàn thiện hành lang pháp lý và “lá chắn nhận thức”

Tại Việt Nam, hoạt động thí điểm quản lý thị trường tài sản số đang được tiến hành thận trọng. Các cơ quan chức năng đã đặt trọng tâm vào hai hướng: hoàn thiện khung pháp lý và nâng cao nhận thức người dân.

Chuyên gia an ninh mạng Ngô Minh Hiếu cho rằng pháp luật có thể tạo rào chắn, nhưng “lá chắn đầu tiên vẫn nằm ở nhận thức”. Ông nói: “Khi người dân hiểu rõ bản chất của tiền số và nhận biết được rủi ro, họ sẽ không dễ bị cuốn vào các dự án ‘lợi nhuận ảo’ hay lời mời gọi phi thực tế. Cảnh giác là biện pháp phòng vệ tốt nhất, trước khi cơ quan chức năng can thiệp.”

Cùng với đó, Việt Nam đang đẩy mạnh đào tạo nhân lực an ninh mạng, phát triển hệ thống cảnh báo sớm rủi ro và phối hợp quốc tế trong điều tra tội phạm công nghệ cao. Một số ngân hàng thương mại, tổ chức tài chính cũng bắt đầu thử nghiệm cơ chế “chặn sớm” giao dịch đáng ngờ liên quan đến ví tiền mã hóa chưa được xác minh.

Các chuyên gia nhận định, trong tương lai gần, siết chặt quản lý, chia sẻ dữ liệu và nâng cao năng lực kỹ thuật sẽ là ba trụ cột bảo vệ tài chính cá nhân và sự ổn định của nền kinh tế số. Khi Công ước Hà Nội được các quốc gia cụ thể hóa bằng luật nội địa, những “vùng xám” pháp lý sẽ dần bị xóa bỏ, và tội phạm công nghệ cao sẽ không còn chỗ ẩn náu.

Công ước này không chỉ là biểu tượng của sự hợp tác quốc tế, mà còn là lời khẳng định: thế giới đang bước vào giai đoạn chủ động phòng ngừa, thay vì chỉ xử lý hậu quả. Và khi hành lang pháp lý được hoàn thiện, “lá chắn thép” ấy sẽ giúp nhận diện và ngăn chặn sớm những cơn sóng lừa đảo - trước khi chúng kịp gây tổn thất cho hàng triệu người dùng trên toàn cầu.

PV