Bảo vệ chủ quyền số Việt Nam trong kỷ nguyên AI tăng tốc

Vòng sơ khảo cuộc thi Sinh viên An ninh mạng 2025 vừa qua cho thấy sinh viên Việt Nam có khả năng tiếp cận công nghệ và mô hình tấn công mới rất nhanh. Nhưng để bảo vệ chủ quyền số quốc gia, kỹ thuật giỏi chỉ là điều kiện nền. Điều quyết định chính là tư duy phòng thủ chiến lược - khả năng nhìn mỗi hành động kỹ thuật trong tổng thể an ninh quốc gia.

Ngày 15/11 tới, Chung khảo - Ngày hội An ninh mạng 2025 sẽ diễn ra tại Hà Nội. Đây mới là “đấu trường thực chiến mô phỏng”, nơi 20 trường đại học xuất sắc nhất sẽ bước vào thử thách 88 hiệp liên tục, kiểm tra tổng hợp: kỹ năng - chiến thuật - năng lực ra quyết định dưới rủi ro - và cả bản lĩnh quốc gia của người làm an ninh mạng. Cuộc thi được xem là bài kiểm tra năng lực quốc gia về phát triển nguồn lực phòng thủ số thế hệ mới.

Phóng viên Tạp chí Điện tử An ninh mạng Việt Nam đã có cuộc trao đổi với Đại tá, Tiến sĩ Nguyễn Hồng Quân - Giám đốc Trung tâm Huấn luyện (A05) Bộ Công an; Trưởng Ban An ninh dữ liệu và Bảo vệ dữ liệu cá nhân - Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia - về triết lý đào tạo nguồn nhân lực bảo vệ chủ quyền số trong thời đại AI tăng tốc.

Phóng viên: Với vai trò Trưởng Ban An ninh dư liệu và Bảo vệ dữ liệu cá nhân, theo ông cuộc thi Sinh viên An ninh mạng 2025 phải truyền tải "định nghĩa mới" nào về An ninh mạng Việt Nam trong thời đại AI?

Đại tá, Tiến sĩ Nguyễn Hồng Quân: Trong thời đại AI, Việt Nam phải tiếp cận an ninh mạng theo một “định nghĩa mới”: không chỉ bảo vệ hệ thống thông tin, mà mở rộng thành bảo vệ chủ quyền số quốc gia và niềm tin số của toàn xã hội.

Nếu trước đây trọng tâm là kỹ thuật phòng thủ và ứng cứu sự cố, thì hiện nay, khi dữ liệu trở thành tài nguyên chiến lược, an ninh mạng phải được nhìn như năng lực quản trị dữ liệu an toàn, minh bạch và có chủ quyền.

Chính vì vậy, Cuộc thi Sinh viên An ninh mạng 2025 không chỉ là sân chơi kỹ thuật, mục tiêu sâu hơn là khơi dậy tư duy phòng thủ tổng hợp, kết hợp giữa công nghệ - pháp lý - đạo đức nghề nghiệp. Mỗi thí sinh tham gia không chỉ chứng minh khả năng tấn công - phòng thủ, mà còn thể hiện hiểu biết về an ninh dữ liệu, trách nhiệm công dân số và tinh thần bảo vệ Tổ quốc trên không gian mạng.

Ông đánh giá thế nào về chất lượng "tư duy chiến lược phòng thủ số" của sinh viên năm nay sau vòng sơ khảo? Điều gì đang thiếu, nhưng bắt buộc phải có nếu muốn trở thành lực lượng an ninh mạng quốc gia trong 3-5 năm tới?

Qua vòng Sơ khảo của cuộc thi Sinh viên An ninh mạng 2025 vừa qua, chúng tôi thấy có bước tiến rõ rệt: tiếp cận nhanh với mô hình tấn công - phòng thủ hiện đại, tư duy phân tích dữ liệu tốt hơn và đã bắt đầu biết sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ trong thi đấu.

Tuy nhiên, phần năng lực còn thiếu và phải được bồi dưỡng mạnh mẽ trong 3-5 năm tới chính là “tư duy chiến lược phòng thủ số”: nhìn mỗi tác vụ kỹ thuật trong tổng thể an ninh quốc gia. “Nhiều em rất giỏi khai thác, rất giỏi tấn công, nhưng chưa đặt câu hỏi: nếu mình là người bảo vệ hạ tầng trọng yếu quốc gia, mình sẽ xây dựng chiến lược phòng thủ như thế nào?”.

Trong tương lai, chuyên gia an ninh mạng không chỉ cần hiểu mã độc, hạ tầng hay kỹ thuật vận hành hệ thống, mà phải nắm được luật, đạo đức AI, quy hoạch dữ liệu và cả tâm lý - hành vi con người trên không gian mạng. Đây mới là năng lực phòng vệ quốc gia trong thời AI.

Do đó, điều "bắt buộc phải có" là năng lực tư duy liên ngành, kết hợp giữa kỹ thuật - pháp lý - quản trị - truyền thông. Bởi kẻ tấn công trong tương lai không chỉ dùng công cụ, mà dùng chính thông tin, cảm xúc và dữ liệu để thao túng xã hội. Người bảo vệ phải đi trước một bước, cả về nhận thức lẫn năng lực.

Cuộc thi Sinh viên An ninh mạng 2025 được xem như mô hình huấn luyện thực chiến và sàng lọc nhân tài chiến lược, nơi tìm ra những hạt nhân có khả năng trở thành lực lượng nòng cốt của Việt Nam trong thế trận phòng thủ số.

Nếu trước đây trọng tâm là kỹ thuật phòng thủ và ứng cứu sự cố, thì hiện nay, khi dữ liệu trở thành tài nguyên chiến lược, an ninh mạng phải được nhìn như năng lực quản trị dữ liệu an toàn, minh bạch và có chủ quyền.

Chính vì vậy, Cuộc thi Sinh viên An ninh mạng 2025 không chỉ là sân chơi kỹ thuật, mục tiêu sâu hơn là khơi dậy tư duy phòng thủ tổng hợp, kết hợp giữa công nghệ - pháp lý - đạo đức nghề nghiệp. Mỗi thí sinh tham gia không chỉ chứng minh khả năng tấn công - phòng thủ, mà còn thể hiện hiểu biết về an ninh dữ liệu, trách nhiệm công dân số và tinh thần bảo vệ Tổ quốc trên không gian mạng.

Theo ông, sự khác biệt lớn nhất của vòng Chung khảo 2025 so với vòng thi Sơ khảo nằm ở đâu? Và những thay đổi này phản ánh điều gì về cách tiếp cận đào tạo nhân lực an ninh mạng của Việt Nam trong thời đại dữ liệu và AI?

Cuộc thi Sinh viên An ninh mạng 2025 là sự kiện bên lề của Lễ mở ký Công ước của Liên Hợp Quốc về phòng chống tội phạm mạng. Vòng Chung khảo Cuộc thi Sinh viên An ninh mạng 2025 sẽ diễn ra tại Hà Nội ngày 15/11/2025, với bảng A quy tụ 20 trường đại học xuất sắc nhất. Khác với vòng sơ khảo, Chung khảo không còn là cuộc thi thuần kỹ thuật, mà được thiết kế như một “đấu trường thực chiến mô phỏng”, nơi thí sinh phải đồng thời kiểm tra kỹ năng, chiến thuật, khả năng quản trị rủi ro và ra quyết định trong trạng thái bất định.

Đề thi gồm ba yếu tố song hành: Kỹ năng - Chiến thuật - May mắn (Lucky Star). Ở phần kỹ năng, các đội sẽ phải tìm - khai thác - vá các lỗ hổng trong cường độ cực cao: 88 hiệp liên tục với thời gian giảm dần 10 phút → 5 phút → 3 phút. Mô hình này mô phỏng đúng điều kiện thực tế: trên chiến trường mạng, chỉ cần chậm một nhịp là đối thủ có thể chiếm ưu thế ngay.

Ở phần chiến thuật, các đội phải “chiếm vùng đất” và giữ lâu nhất bằng việc vá lỗ hổng, trong khi đối thủ có thể tái chiếm hoặc mua lại bằng coins. Cuộc thi trở thành trận chiến đa tầng: kỹ năng cá nhân, chiến thuật đội nhóm, quản trị nguồn lực và khả năng điều chỉnh chiến lược.

Cơ chế Lucky Star là điểm mới đáng chú ý: đội được quyền “đặt cược” rủi ro - nếu chứng minh đúng lời giải trên hệ thống vật lý của Ban Giám khảo, đội có thể nhận tối đa 40% điểm của đội dẫn đầu. “May mắn” ở đây chỉ là phần thưởng cho năng lực thực sự, không phải yếu tố ngẫu nhiên.

Những đổi mới này thể hiện rõ định hướng đào tạo nhân lực an ninh mạng của Việt Nam trong thời AI: Từ đào tạo thuần kỹ thuật sang đào tạo đội ngũ chiến lược; Từ bài thi tĩnh sang mô phỏng chiến đấu động; Và rèn năng lực chịu áp lực bền bỉ tương tự các trung tâm SOC trong thực tế.

Nhiều vụ tấn công hiện nay không chỉ liên quan đến kỹ thuật, mà là xâm phạm dữ liệu cá nhân ở quy mô xã hội. Theo ông, thách thức thật sự của Việt Nam trong bảo vệ dữ liệu cá nhân nằm ở "năng lực kỹ thuật" hay "năng lực hiểu biết trách nhiệm pháp lý và nhận thức công dân số"?

Nói về thách thức lớn nhất lúc này, theo tôi không chỉ nằm ở công nghệ, mà nằm ở nhận thức và năng lực quản trị trách nhiệm số. Chúng ta có thể đầu tư hàng trăm tỷ đồng để nâng cấp hạ tầng bảo mật, nhưng nếu mỗi tổ chức, cá nhân chưa hiểu rõ trách nhiệm pháp lý khi xử lý - lưu trữ - chia sẻ dữ liệu, thì mọi biện pháp kỹ thuật sẽ rất mong manh.

Ở cấp độ quốc gia, bảo vệ dữ liệu cá nhân không phải chỉ là câu chuyện của lực lượng kỹ thuật, mà là một chính sách tổng hợp ba yếu tố: an ninh - pháp lý - xã hội. Điều đáng lo ngại hiện nay là nhiều tổ chức vẫn chưa hình thành “văn hóa dữ liệu", chưa coi dữ liệu cá nhân là tài sản cần được bảo vệ, mà vẫn xem như một nguồn để khai thác hay kinh doanh.

Vì thế, bài toán bảo vệ dữ liệu cá nhân của Việt Nam phải được xử lý đồng thời trên ba trục: Thứ nhất công nghệ bảo vệ dữ liệu; Thứ hai pháp lý và chế tài nghiêm minh; Thứ ba nâng cao nhận thức công dân số. Bảo vệ dữ liệu cá nhân chính là bảo vệ quyền con người và bảo vệ chủ quyền quốc gia trên không gian mạng.

Đại tá, Tiến sĩ Nguyễn Hồng Quân cho rằng bài toán mà Việt Nam phải giải quyết đồng thời trên 3 trụ cột tư duy phòng thủ tổng hợp: Thứ nhất là công nghệ bảo vệ dữ liệu; Thứ hai là pháp lý và chế tài nghiêm minh và Thứ ba nhận thức công dân số.

Theo ông, trong giai đoạn 2025-2027, Việt Nam phải xây dựng hệ thống chuẩn nào để đào tạo ra thế hệ "chuyên gia bảo vệ dữ liệu cá nhân" theo đúng chuẩn chiến lược quốc gia - thay vì chỉ đào tạo "kỹ sư an toàn thông tin"?

Giai đoạn 2025 - 2027 sẽ là thời điểm Việt Nam cần định hình chuẩn nghề nghiệp Quốc gia cho chuyên gia bảo vệ dữ liệu cá nhân. Khác với kỹ sư an toàn thông tin, người làm công tác bảo vệ dữ liệu cá nhân phải có nhiều năng lực tổng hợp. 

Chúng ta cần một khung chuẩn quốc gia (National Competency Framework) cho "Chuyên gia bảo vệ dữ liệu cá nhân", tương tự như khung kỹ năng của châu Âu (ENISA) hoặc Singapore (IMDA), nhưng được Việt hóa phù hợp với đặc thù pháp lý, văn hóa và chiến lược an ninh quốc gia. Đây chính là nền tảng chuẩn háo chương trình đào tọa, cấp chứng chỉ và hình thành đội ngũ bảo vệ dữ liệu chuyên nghiệp - phục vụ cả khu vực công và tư.

Điều tôi muốn nhắn gửi tới các bạn sinh viên tham gia cuộc thi Sinh viên An ninh mạng 2025: Hãy coi mỗi bài thi, mỗi dòng mã, mỗi quyết định kỹ thuật của mình như một hành động bảo vệ đất nước trên không gian số.

Điều cần thay đổi ngay là tư duy học và thi để "giỏi kỹ thuật". Trong kỷ nguyên AI kỹ thuật là nền tảng, nhưng làm an ninh mạng không chỉ "phản ứng" trước sự cố, mà phải có khả năng dự báo, chủ động và định hình môi trường an toàn cho người dân, doanh nghiệp và quốc gia.

Còn điều phải giữ đến cuối cùng, đó là niềm tự hào và trung thành tuyệt đối với Tổ quốc. Bởi không gian mạng là mặt trận không biên giới, nhưng chủ quyền số thì luôn mang tên Việt Nam. Chúng ta chỉ có thể bảo vệ Tổ quốc số nếu mỗi người trẻ ý thức được rằng: "Trí tuệ Việt Nam - Dữ liệu Việt Nam - Phòng thủ Việt Nam" là ba yếu tố không thể tách rời.

Thu Uyên (Thực hiện)